Ανάλυση αφηγηματικού λόγου στην αφασία

Ανακοίνωση στο 2ο Πανελλήνιο Συνέδριο Γνωστικής Ψυχολογίας, Θεσσαλονίκη, 6–9 Νοεμβρίου 2008

Παναγούλα Φωκά-Καβαλιεράκη,1 Μαρία Κακαβούλια,2 Αλεξάνδρα Οικονόμου,3 Σπυριδούλα Βαρλοκώστα,4 Χριστόφορος Ρούτσης,3 Δημήτριος Κασελίμης,5 Κωνσταντίνος Πόταγας,6 Ιωάννης Ευδοκιμίδης,6 & Αθανάσιος Πρωτόπαπας7
1 ΠΜΣ Βασικής και Εφαρμοσμένης Γνωσιακής Επιστήμης, Πανεπιστήμιο Αθηνών
2 Τμήμα Επικοινωνίας Μέσων και Πολιτισμού, Πάντειο Πανεπιστήμιο
3 Τμήμα Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας, Πανεπιστήμιο Αθήνας
4 Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Αιγαίου
5 Τμήμα Ψυχολογίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης
6 Αιγινήτειο Νοσοκομείο, Νευρολογική Κλινική, Πανεπιστήμιο Αθήνας
7 Ινστιτούτο Επεξεργασίας του Λόγου / Ε.Κ. «Αθηνά»

Ο αφηγηματικός λόγος στην αφασία δεν έχει προσελκύσει στο παρελθόν το ενδιαφέρον πολλών ερευνητών, παρότι αποτελεί σημαντικό πεδίο γλωσσικής συμπεριφοράς και είναι απαραίτητος για τη μεταφορά πληροφοριών αναφορικά με τις σχέσεις μεταξύ γεγονότων και ατόμων ακόμα και στην καθημερινή επικοινωνία. Μελέτες του αφασικού λόγου σε άλλες γλώσσες στο μακρογλωσσικό επίπεδο (διαπροτασιακό) δείχνουν διατήρηση της αφηγηματικής δομής και μείωση των ιεραρχημένων πληροφοριών και της γλωσσικής πολυπλοκότητας, ενώ στο μικρογλωσσικό επίπεδο (ενδοπροτασιακό) παρατηρούνται περισσότερο μελετημένα γλωσσικά ελλείμματα στο συντακτικό, μορφολογικό και σημασιολογικό πεδίο. Στην παρούσα μελέτη εξετάζεται συστηματικά για πρώτη φορά ο αφηγηματικός λόγος ατόμων με αφασία στην ελληνική γλώσσα, συνδυάζοντας μακρογλωσσική και μικρογλωσσική αξιολόγηση στο πλαίσιο μιας ολοκληρωμένης νευρολογικής, νευροψυχολογικής, γλωσσολογικής και γνωσιακής προσέγγισης. Κατασκευάστηκαν τέσσερις νέες δοκιμασίες εκμαίευσης αφηγηματικού λόγου: (α) αυθόρμητος λόγος (διήγηση περί το εγκεφαλικό επεισόδιο), (β) διήγηση ιστορίας βασισμένη σε μια σειρά εικόνων, (γ) αναδιήγηση ιστορίας με υποστήριξη από εικόνες, και (δ) αναδιήγηση γνωστής προφορικής ιστορίας. Σε πιλοτική διερεύνηση εξασφαλίστηκε ότι το μήκος και η πολυπλοκότητα του υλικού (περί τις 70 προτάσεις, μέχρι 10 κύριες ιδέες ανά ιστορία) επιτρέπει σε άτομα χωρίς αφασία να ανταποκριθούν πλήρως στο έργο και παρέχει πλούσιες (μικρο- και μακρο-) γλωσσικές πληροφορίες. Ο αφηγηματικός λόγος των αφασικών αναλύεται δομικά, προτασιακά, αξιολογικά και ως προς τη συνθετότητά του, ενώ καταγράφονται επίσης η ευχέρεια, γραμματικότητα και συντακτική πολυπλοκότητα στην παραγωγή των εκφωνημάτων, συγκρίνοντας ομάδα ατόμων με αφασία (εντοπισμένη αριστερή εγκεφαλική βλάβη σε χρόνια φάση) με άτομα χωρίς αφασία ίδιου φύλου, μορφωτικού επιπέδου και ηλικίας. Τα ευρήματα συζητούνται με έμφαση στη συνεισφορά μικρογλωσσικής και μακρογλωσσικής αποτελεσματικότητας.