Ανακοίνωση στο Πανελλήνιο Συνέδριο Γνωστικής Ψυχολογίας
Αλεξανδρούπολη, 4-7 Νοεμβρίου 2004

Η ανάγνωση είναι σύνθετη διαδικασία με ιδιαίτερο ενδιαφέρον στη μελέτη νοητικών διεργασιών. Ένα παραγνωρισμένο στοιχείο της αφορά στον τονισμό, ο οποίος στα Ελληνικά αποτελεί διακριτικό χαρακτηριστικό και σημειώνεται στο γραπτό λόγο με ειδικούς κανόνες. Φωνολογικά, ο τονισμός καταλαμβάνει διαφορετικό δίαυλο από τους φθόγγους, σε υπερτεμαχιακό επίπεδο. Αν η γλωσσολογική αναπαράσταση αντιστοιχεί στην ψυχολογική πραγματικότητα, τότε η επίδοση στον τονισμό μπορεί να είναι ανεξάρτητη από την ανάγνωση των φθόγγων. Η σχέση αυτή μπορεί να διερευνηθεί εμπειρικά εξετάζοντας τεμαχιακά και τονικά λάθη ανάγνωσης.

Παρότι αποτελεί εδραιωμένη αντίληψη ότι τα λάθη τονισμού δεν είναι ιδιαίτερα συχνά, η αιτία ίσως βρίσκεται στη γνώση των λέξεων. Η υπόθεση αυτή είναι συμβατή με το εύρημα ότι τα λάθη τονισμού στην ανάγνωση ψευδολέξεων είναι περισσότερα από τα τεμαχιακά (14% έναντι 10% σε 175 μαθητές γυμνασίου) ενώ στην ανάγνωση λέξεων ισχύει το αντίθετο (1,3% έναντι 2,2%). Άρα, ίσως οι λέξεις τονίζονται σωστά όχι επειδή έγινε διαβάστηκε σωστά το τονικό σημάδι αλλά επειδή η θέση του είναι συνήθως προβλέψιμη.

Μια άλλη πηγή πληροφορίας τονισμού προέρχεται από τα μετρικά χαρακτηριστικά της γλώσσας. Το προτιμώμενο μετρικό πρότυπο μπορεί να οφείλεται σε δομικές ή στατιστικές ιδιότητες της γλώσσας. Στην ελληνική, μάλλον αντιστοιχεί στο πιο συνηθισμένο τονικό σχήμα, το παροξύτονο. Η υπόθεση αυτή είναι συμβατή με το εύρημα ότι τα λάθη τονισμού παροξύτονων ψευδολέξεων (4,1%) είναι πολύ λιγότερα από εκείνα οξύτονων (11,2%) και προπαροξύτονων (29,1%) συγκρίσιμου μήκους και συλλαβικής πολυπλοκότητας.

Στην ανακοίνωση παρουσιάζονται πειραματικά ευρήματα διερεύνησης των ανωτέρω υποθέσεων με στόχο την κατανόηση των νοητικών γλωσσικών αναπαραστάσεων και διεργασιών τονισμού κατά την ανάγνωση.