ΜΑΡΤΥΡΙΟΝ
ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΜΑΡΤΥΡΟΣ
ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΥ
ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΥΝ ΑΥΤῼ

Οὗτοι ὑπῆρχον ἐπὶ Διοκλητιανοῦ καὶ Μαξιμιανοῦ, τῶν δυσσεβῶν βασιλέων, καὶ Λουσίου δουκός, τῆς Λιμιτανέων τάξεως κρατοῦντος, καὶ Ἀγρικολάου πᾶσαν τὴν τῆς ἀνατολῆς ἐπαρχίαν διοικοῦντος, ἄνωθεν μὲν καὶ ἐκ προγόνων σεβόμενοι τὸν Χριστόν, ὑποκρύπτοντες δὲ ἑαυτούς, φόβῳ τῶν τυράννων καὶ διωκτῶν. Τούτων, ὁ μὲν ἅγιος Εὐστράτιος, ἐκ τῆς Ἀραβρακηνῶν ὡρμᾶτο πόλεως, σκρινιάριος (χαρτοφύλαξ) ὑπάρχων τῆς Δουκικῆς τάξεως, καὶ ἐν αὐτῇ πρωτεύων. Ἐπιθυμῶν δὲ παῤῥησιάσασθαι τὴν εὐσέβειαν, καὶ τὸ τῆς ἐκβάσεως ἄδηλον δεδοικώς, τὴν ζώνην αὑτοῦ διά τινος τῶν ὑπηρετούντων ἀποτεθῆναι προσέταξεν ἐν τῇ κατὰ Ἀράβρακα Ἐκκλησίᾳ· τοῦτο θεὶς ἐν ἑαυτῷ καὶ ἀπόπειραν τοῦ σκοποῦ ποιησάμενος, ὡς εἰ ὁ πρεσβύτερος Αὐξέντιος εἰσελθὼν λάβοι αὐτήν, κατ᾿ εὐδοκίαν αὐτῷ γενέσθαι τὴν εἰς Χριστὸν ὁμολογίαν καὶ παῤῥησίαν, μηδὲν τῶν προσδοκωμένων ὑποπτήξαντα παραστῆναι· εἰδὲ ἕτερός τις τῆς Ἐκκλησίας τὴν ζώνην κομίσαιτο, ἔτι τὴν εἰς Χριστὸν πίστιν περιφέρειν ἐν τῷ κρυπτῷ, καὶ μηδαμῶς εἰς ἐμφάνειαν ἐλθεῖν.

Κατὰ νοῦν δὲ αὐτῷ τὰ τῆς πείρας ἐκβάντα θεασάμενος καὶ τοῦ πρεσβυτέρου Αὐξεντίου τὴν ζώνην ἀνελομένου, ὑπειληφώς, ὅτι καλῶς αὐτῷ ἡ διὰ Χριστὸν ἀποβήσεται μαρτυρία, ἐμφανὴς τῷ Λυσίᾳ κατέστη, καὶ παῤῥησιάζεται τὴν εὐσέβειαν. Ἐν γὰρ τῷ τοὺς Ἁγίους τοὺς προαθλήσαντας παριστᾶν, καὶ αὐτὸς τῷ Λυσίᾳ παρέστη· καὶ γὰρ ἦν τῆς τοιαύτης τάξεως πρῶτος· διὸ καὶ πρῶτον ἑαυτὸν ἀναγορεύει χριστιανόν. Ὅθεν παρὰ τοῦ τυράννου ἀφαιρεῖται τὴν ζώνην καὶ κατὰ πρόσταξιν αὐτοῦ γυμνοῦται, καὶ διαταθεὶς ἐπὶ γῆς μαστίζεται. Εἶτα σχοινίοις δεθείς, εἰς ὕψος μετεωρίζεται καὶ τῷ ὑποστρωθέντι αὐτῷ πυρὶ κάτωθεν καταφλέγεται. Μετὰ τοῦτο, ἅλατι καὶ ὄξει συμφυραθέντι, τοῖς καταφλεχθεῖσιν ἐπιχέεται μέλεσι, καὶ ὀστράκοις τὰς πλευρὰς κατατρίβεται· καὶ παραδόξως θαυματουργήσας, (κατέστη γὰρ ὅλος ὑγιής·) τὸν ἅγιον Εὐγένιον ἐκκαλεῖται πρὸς τὴν εἰς Χριστὸν πίστιν, καὶ παῤῥησίᾳ καὶ αὐτὸς ὁμολογεῖ, σύμφωνα εἶναι λέγων τῷ ἁγίῳ Εὐστρατίῳ καὶ τὸ αὐτὸ σέβας τῷ παρ᾿ ἐκείνου τιμωμένῳ προσάγει Θεῷ.

Τότε κρηπῖσι σιδηραῖς ἡλωθεὶς ὁ ἅγιος Εὐστράτιος, ἀπὸ τῆς Σεβαστιανῶν Πόλεως, μέχρι Νικοπόλεως ἐλαύνεται, συνάμα τῷ Εὐγενίῳ. Καὶ ἐν τῷ μεταξὺ διαστήματι, ὁ ἅγιος Μαρδάριος, ἐλαυνόμενον ἰδὼν τὸν ἅγιον Εὐστράτιον καὶ ἐν τοιούτῳ σχήματι τὸν περίβλεπτον ἐννοήσας, ἐμακάρισέ τε αὐτὸν τῆς καρτερίας, ὅτι διὰ τὴν εἰς Χριστὸν πίστιν εἰς οἵαν ἀνθ᾿ οἵας ἦλθε κατάστασιν, ἐκ περιφανοῦς καὶ γένους λαμπροῦ τὰ τῶν κακούργων πάσχειν ἑλόμενος. Καὶ σύμβουλον εἰς τοῦτο λαβὼν τὴν γυναῖκα, προτρεπομένην καὶ αὐτὴν αὐτὸν πρὸς τὴν ἄθλησιν, ταύτην καὶ τὰ ἐξ αὐτῆς τέκνα τῷ Θεῷ παραθείς, κατὰ τὴν ὁδὸν ἐλαυνόμενον τὸν ἅγιον Εὐστράτιον ἔφθασε, καὶ συνεδέθη αὐτῷ.

Εἰς ἐξέτασιν δὲ τοῦ Λυσίου καθίσαντος, ὁ ἅγιος Αὐξέντιος πρῶτος ἀπετμήθη τὴν κεφαλήν, ἑαυτὸν ὀνομάσας Χριστιανόν. Ὁ δὲ ἅγιος Μαρδάριος, τρυπηθεὶς τοὺς ἀστραγάλους, κατὰ κεφαλῆς ἐκρεμάσθη καὶ ὀβελίσκοις ὀξέσι πεπυρωμένοις τὰ μετάφρενα κατεφλέχθη καὶ τῷ Θεῷ τὸ Πνεῦμα παρέθετο. Ὁ δὲ ἅγιος Εὐγένιος τὴν γλῶσσαν τέμνεται καὶ τὰ σκέλη ῥοπάλοις συνθλᾶται, καὶ ἐν αὐτοῖς τοῖς δεινοῖς ἀφίησι τὴν ψυχήν.

Ἐπεὶ δὲ ὁ ἅγιος Ὀρέστης, ἐν τῷ μέλλειν κατὰ τοῦ σκοποῦ τὰς χεῖρας κινεῖν, δῆλος ἐγένετο, ὡς τῆς τῶν χριστιανῶν πίστεως καὶ αὐτὸς ὢν (ὁ γὰρ Σταυρός, ὃν ὡς φυλακτήριον ἐν τῷ στήθει περιέφερεν, ἐν τῷ ἀκοντίσαι, συστραφέντος αὐτοῦ, ἔξωθεν ἐφάνη·) ἐρωτηθεὶς καὶ αὐτός, Χριστοῦ δοῦλον ἑαυτὸν ὠνόμασε καὶ τῷ ἁγίῳ συνεδέθη Εὐστρατίῳ, καὶ παρεπέμφθησαν ἀμφότεροι παρὰ τοῦ Λυσίου εἰς τὸν Ἀγρικόλαον, συμφέρον τοῦτο νομίσαντος τοῦ Λυσίου, οὐ μόνον διὰ τὴν ἐν λόγοις Εὐστρατίου σοφίαν καὶ δύναμιν στηλιτεύσαντος αὐτὸν κατὰ τῆς θρησκείας αὐτοῦ καὶ μυκτηρίσαντος, ἀλλ᾿ ἵνα μὴ καὶ αὖθις θαυματουργήσας, πολλοὺς πρὸς τὴν εἰς Χριστὸν ἐπισπάσηται πίστιν.

Παραστὰς οὖν τῷ Ἀγρικολάῳ ὁ ἅγιος Εὐστράτιος, καὶ πᾶσαν τῆς ἑλληνικῆς πλάνης τὴν ἀπάτην ἐκ τῶν παρ᾿ αὐτοῖς λεγομένων στηλιτεύσας (καὶ γὰρ ἦν ἄκρος τὴν παίδευσιν·) καὶ τὴν κατὰ Χριστὸν οἰκονομίαν διεξελθὼν καὶ ἐκπλήξας τὸν τύραννον καὶ τὸν τόμον τῆς διατάξεως αὐτοῦ ἐγχειρίσας τῷ ἁγίῳ Βλασίῳ τῷ Ἐπισκόπῳ ἐν τῇ εἱρκτῇ (ὃς καὶ τῶν ἀχράντων αὐτῷ μυστηρίων μετέδωκε·) τοῦ ἁγίου Ὀρέστου, ἐν σιδηρῷ κραββάτῳ ἐκπυρωθέντι, πρότερον τεθέντος καὶ ἐν αὐτῷ τὸ τέλος λαβόντος, ὕστερος αὐτός, ἀναφθείσης καμίνου, ἐμβληθεὶς ἐν αὐτῇ, τὸν τοῦ μαρτυρίου στέφανον ἐκομίσατο.

Ἡ δὲ σύναξις αὐτῶν τελεῖται ἐν τῷ ἁγίῳ Ἀποστολείῳ τοῦ ἁγίου Ἀποστόλου καὶ Εὐαγγελιστοῦ Ἰωάννου τοῦ Θεολόγου, πλησίον τῆς ἁγιωτάτης μεγάλης Ἐκκλησίας.

Αὐτοὶ ἔζησαν στὰ χρόνια τοῦ Διοκλητιανοῦ καὶ τοῦ Μαξιμιανοῦ, τῶν ἀσεβῶν βασιλέων, καὶ τοῦ Δούκα Λυσία, ποὺ ἦταν ἀρχηγὸς τῆς τάξεως τῶν «Λιμιτανέων» (αὐτῶν ποὺ ἦσαν φύλακες τῶν παραμεθορίων περιοχῶν), καὶ τοῦ Ἀγρικόλα, ποὺ διοικοῦσε τὴν ἐπαρχία τῆς Ἀνατολῆς. Αὐτοί, οἱ μάρτυρες, ἀπὸ μικροὶ καὶ ἀπὸ οἰκογενειακὴ παράδοση σέβονταν τὸν Χριστό. Ἀπὸ αὐτούς, ὁ Εὐστράτιος καταγόταν ἀπὸ τὴν πόλη Ἀράβρακα. Τὸ ἐπάγγελμά του ἦταν Χαρτοφύλακας τῆς δουκικῆς τάξεως, στὴν ὁποία πρώτευε. Ἐπιθυμοῦσε νὰ παρουσιάσει στὸν ἡγεμόνα τὴν εὐσέβεια τῶν Χριστιανῶν καὶ νὰ τὸν ἐλέγξει ἔτσι, ἔμμεσα, γιὰ τὸν διωγμὸ ποὺ τοὺς ἔκανε. Ἐπειδὴ ὅμως φοβόταν τὴν ἄγνωστη γι᾿ αὐτὸν ἔκβαση τῆς ὑποθέσεως, διέταξε κάποιον ὑπηρέτη του νὰ τοποθετήσει τὴν ζώνη του στὴν Ἐκκλησία τῶν Ἀραβράκων. Τὸ σκεπτικό του ἦταν, ἂν ὁ πρῶτος ποὺ θὰ πάρει στὰ χέρια του τὴν ζώνη, εἶναι ὁ πρεσβύτερος Αὐξέντιος, τότε εἶναι σύμφωνη μὲ τὸ θεῖο θέλημα ἡ ὁμολογία τῆς πίστεώς του. Ἂν τὴν ἔπαιρνε κάποιος ἄλλος, σημαίνει ὅτι θὰ ἔπρεπε νὰ κρατήσει ἀκόμη μυστικὴ τὴν πίστη του.

Τὸ ἀποτέλεσμα ἦταν τὸ ἀναμενόμενο γιὰ τὸν ἅγιο: Τὴν ζώνη τὴν πῆρε στὰ χέρια του, μόλις μπῆκε στην Ἐκκλησία ὁ πρεσβύτερος Αὐξέντιος. Ὁ ἅγιος παρουσιάσθηκε στον δούκα Λυσία καί, παρουσιάζοντας τὴν εὐσέβεια τῶν Χριστιανῶν, ὁμολογεῖ τὴν πίστη του. Ὁ τύραννος Λυσίας τοῦ ἀφαιρεῖ τὴν ζώνη, δεῖγμα τοῦ ἀξιώματός του. Διατάζει τὴν γύμνωση τοῦ ἁγίου. Ἀκολουθεῖ τὸ ξάπλωμα στὴ γῆ καὶ τὸ μαστίγωμα τοῦ ἁγίου. Κατόπιν δένεται μὲ σχοινία καὶ κρατιέται μετέωρος πάνω ἀπὸ ἀναμμένη φωτιά, ποὺ τοῦ κατακαίει τὰ ὑπογάστρια. Ἐπάνω στὰ καμένα μέλη τοῦ χύνουν μεῖγμα ἀπὸ ἅλατι καὶ ξύδι, ποὺ τὰ τρίβουν, γιὰ νὰ γίνει ὁ πόνος πιὸ ἔντονος. Μετὰ τοῦ κατατρίβουν τὰ πλευρὰ μὲ κεραμίδια σπασμένα. Πάνω σ᾿ αὐτὸ τὸ μαρτύριο καλεῖ στην Χριστιανικὴ πίστη τὸν ἅγιο Αὐξέντιο, γιατὶ θαυματουργεῖ, μὲ τὴν ἀμέση ἐξυγίανση τῶν πληγῶν του.

Φοροῦν στον ἅγιο Εὐστράτιο παπούτσια μὲ καρφιὰ στο ἐσωτερικό τους καί, μαζὶ μὲ τὸν ἅγιο Εὐγένιο, τοὺς ὁδηγοῦν ἀπὸ τὴν Σεβάστεια στὴν Νικόπολη. Στὸν δρόμο εἶδε τοὺς ἁγίους ὁ ἁπλοϊκὸς Μαρδάριος καὶ τοὺς καλοτύχισε, καταλαβαίνοντας ὅτι παθαίνουν γιὰ τὸν Χριστό. Μὲ τὴν προτροπὴ τῆς γυναίκας του ἀκολουθεῖ τοὺς δύο ἁγίους.

Ὅταν κάθισε ὁ Λυσίας νὰ τοὺς δικάσει, ἀποκεφαλίζεται ὁ ἅγιος Αὐξέντιος, γιατὶ ὁμολόγησε τὴν πίστη του στο Χριστό. Ὁ ἅγιος Μαρδάριος ἀφήνει τὸν κόσμο τοῦτο, ἀφοῦ τοῦ τρύπησαν τοὺς ἀστραγάλους καὶ τὸν κρεμάσαν μὲ τὸ κεφάλι κάτω καὶ τὸν ἔκαψαν ἀπὸ κάτω. Ὁ ἅγιος Εὐγένιος πεθαίνει, ἀφοῦ τοῦ ἔκοψαν τὴν γλῶσσα καὶ τοῦ ἔσπασαν μὲ ῥόπαλα τὰ πόδια.

Στὸ μεταξὺ ἔγινε φανερὸ ὅτι καὶ ὁ ἅγιος Ὀρέστης ἦταν Χριστιανὸς ἀπὸ μία ἀπότομη κίνησή του, ποὺ ἄφησε νὰ φανεῖ ὁ κρυμμένος του Σταυρός. Ὁμολογεῖ ὁ ἅγιος τὴν πίστη του. Ἀμέσως δέ, συνδέεται μὲ τὸν Ἅγιο Εὐστράτιο. Ὁ Λυσίας, γιὰ νὰ ἀποφύγει μεγαλύτερο ντρόπιασμα ἀπὸ τὴν σοφία τοῦ ἁγίου Εὐστρατίου καὶ τὴν ἐνδεχομένη θαυματουργία του, νόμισε συμφέρον νὰ τοὺς στείλει στὸν Ἀγρικόλα.

Μπροστὰ στον Ἀγρικόλα ὁ ἅγιος κατέδειξε τὴν πλάνη καὶ τὸ ψέμα τῆς εἰδωλολατρικῆς σοφίας καὶ ἀναφέρθηκε στὴν «κατὰ Χριστὸν οἰκονομίαν». Ὁ τύραννος ἔμεινε κατάπληκτος μὲ τὴν παῤῥησία καὶ τὴν σοφία του (γιατὶ ἦταν ἀπὸ τοὺς πιὸ μορφωμένους τῆς ἐποχῆς του). Ὅμως ἐπέμενε στὴν ἄρνηση τοῦ Χριστοῦ ἀπὸ τοὺς ἁγίους. Ἐπειδὴ ἀρνήθηκαν, ἑτοιμάσθηκε ἕνα σιδερένιο κρεβάτι ποὺ πυρακτώθηκε· πάνω σ᾿ αὐτὸ τοποθετήθηκε πρῶτος ὁ ἅγιος Ὀρέστης, ὁ ὁποῖος καὶ παρέδωκε τὸ πνεῦμα. Κατόπιν ἔβαλαν τὸν ἅγιο Εὐστράτιο μέσα σὲ καλὰ πυρακτωμένο καμίνι ὅπου καὶ ὁ θαυματουργὸς ἅγιος παρέδωκε τὸ πνεῦμα στόν, γι᾿ αὐτὸν βιωματικά, Πατέρα.

Ἡ ἑορτή τους πανηγυρίζονταν στὸν Ναὸ τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου καὶ Εὐαγγελιστοῦ Ἰωάννου τοῦ Θεολόγου, ποὺ βρισκόταν κοντὰ στὴν Ἐκκλησία τῆς Ἁγίας τοῦ Θεοῦ Σοφίας, στὴν Κωνσταντινούπολη.