Βίος και Πολιτεία του Αγίου Κυρίλλου Αλεξανδρείας

Σύμφωνα μὲ τὸν Συναξαριστὴ τοῦ Ὁσίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου, ὁ Ἅγιος Κύριλλος γεννήθηκε στὴν Ἀλεξάνδρεια τὸ ἔτος 370 καὶ ἔδρασε ἐπὶ βασιλείας Θεοδοσίου τοῦ Β´ (μικροῦ). Ὄντας ἀνεψιὸς τοῦ ἀρχιεπισκόπου Ἀλεξανδρείας Θεοφίλου ὁ Κύριλλος, ἔλαβε μεγάλη θεολογικὴ μόρφωση, ὥστε ἔγινε κατόπιν διάδοχος τοῦ θείου του, στὸν ἀρχιεπισκοπικὸ θρόνο Ἀλεξανδρείας. Ὅταν συνεκλήθη ἡ Γ´ Οἰκουμενικὴ Σύνοδος τὸ 431 στὴν Ἔφεσο, ὁ Κύριλλος ὑπῆρξε πρόεδρος αὐτῆς καὶ συνετέλεσε νὰ γκρεμιστοῦν οἱ κακοδοξίες τοῦ δυσσεβοῦς Νεστορίου, γιὰ τὸ πρόσωπο τῆς Ὑπεραγίας Δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου. Μὲ πολλὰ πνευματικὰ κατορθώματα στὸ ἐνεργητικό του, ὁ Κύριλλος παρέδωσε εἰρηνικὰ τὸ πνεῦμα του στὸν Κύριο τὸ ἔτος 444, ἀφοῦ πατριάρχευσε γιὰ 32 περίπου χρόνια. Ἐκεῖνο, ὅμως, ποὺ χαρακτήριζε ἰδιαιτέρως τὴν ζωὴ τοῦ Ἁγίου Κυρίλλου, ἦταν ἡ ἀρετή του, ποὺ μᾶς θυμίζει τοὺς λόγους τοῦ σοφοῦ Παροιμιαστῆ, ὅτι ἡ «δικαιοσύνη ἀμώμους ὀρθοτομεῖ ὁδούς». Ἡ ἀρετή, δηλαδή, χαράσσει ἄψογο καὶ εὐθὺ τὸ δρόμο τῶν ἀνθρώπων. Καὶ ἔπειτα, «ὁ πεποιθὼς τὴν ἑαυτοῦ ὁσιότητι δίκαιος», ποὺ σημαίνει, ἐκεῖνος ποὺ στηρίζεται στὴν ἀρετὴ καὶ τὴν ἁγνότητα τῆς καρδιᾶς, θὰ εἶναι δίκαιος καὶ εὐλογημένος μπροστὰ στὸ Θεό.

Ἐνταῦθα παρατίθενται ἀπὸ τὸν χαλκέντερο κολλυβᾶ Πατέρα, τὸν Ὅσιο Νικόδημο τὸν Ἁγιορείτη, σὲ ὑπέροχη γλωσσικὴ ἀπόδοση, ὁ βίος τοῦ Ἁγίου Κυρίλλου, ὅπως ἐξεδόθη στὸ Νέον Ἐκλόγιον (1803), τὰ ὑπομνήματα Συναξαρίου ἀπὸ τὸν Συναξαριστή (1819), τὸν Νέον Συναξαριστήν (2005), ἕτερα συνοπτικὰ ἁγιολογικά.

Λόγῳ δὲ τῆς ἐκ Δύσεως προερχομένης πολεμικῆς, ἡ ὁποία ἀσκεῖται ἐπ᾿ ἐσχάτων ἐντόνως καὶ ἐν Ἑλλάδι ἐναντίον τῆς προσωπικότητος τοῦ Ἁγίου Κυρίλλου, θεωρήθηκε ἀναγκαία καὶ χρήσιμη ἡ ἐπεξηγηματική, διευκρινιστικὴ καὶ ἀπολογητική, παράθεση ἱστορικῶν στοιχείων, ποὺ ἀφοροῦν στὰ γεγονότα ποὺ ὡδήγησαν στὸν τραγικὸ θάνατο τῆς φιλοσόφου Ὑπατίας, ἀλλὰ καὶ στὴν σαφῆ ἀπαλλακτικὴ ἀθωότητα τοῦ Ἁγίου Κυρίλλου.

ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΕΙΑ
ΤΟΥ ΕΝ ΑΓΙΟΙΣ ΠΑΤΡΟΣ ΗΜΩΝ
ΚΥΡΙΛΛΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ
ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ

ΔΙΑΠΡΕΨΑΝΤΟΣ ΕΝ ΕΤΕΙ ΑΠΟ ΧΡΙΣΤΟΥ υχ´ (420).

ΣΥΝΕΡΑΝΙΣΘΕΙΣ ΕΚ ΤΩΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑΤΩΝ
ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ ΚΑΙ ΣΩΖΟΜΕΝΟΥ,
Καί τινων ἄλλων Ἐκκλησιαστικῶν Ἱστοριογράφων.

Ἐκ τῆς ἐκδόσεως
«Νέον Ἐκλόγιον», Βενετία 1803, σελ.154-164
ὑπὸ τοῦ Ὁσίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου

Ὁ μέγας ἀνάμεσα εἰς τοὺς διδασκάλους τῆς Ἐκκλησίας Ἅγιος Κύριλλος, ἦτον κατὰ τὴν Πατρίδα Ἀλεξανδρεύς, ἀπὸ γονεῖς εὐσεβεῖς καὶ εὐγενεῖς, ἀνεψιὸς ἐξ ἀδελφῆς, Θεοφίλου Πατριάρχου Ἀλεξανδρείας. Ἀνατραφεὶς δὲ ἐλευθερίως, ἔγινε πολλὰ δόκιμος εἰς τὴν φιλοσοφίαν ὁμοῦ καὶ ἀρετήν· ἦτον ἐντελῶς γεγυμνασμένος εἰς τὰ Ἑλληνικά, καὶ Ῥωμαϊκὰ βιβλία, καὶ πεπαιδευμένος, τόσον εἰς ὅλην τὴν ἔξω σοφίαν, ὅσον καὶ τὴν ἔσω καὶ πνευματικήν· ἐσχόλαζε πάντοτε εἰς τὴν ἀνάγνωσιν καὶ μελέτην τῶν θείων Γραφῶν. Ὅθεν καὶ ὁ θεῖος του Θεόφιλος, βλέπωντας εἰς αὐτὴν τοσαύτην μεγάλην σοφίαν καὶ ἀρετήν, τὸν συνηρίθμησεν εἰς τὸν Κλῆρον τῆς Ἐκκλησίας, χειροτονήσας αὐτὸν Ἀρχιδιάκονον. Καὶ λοιπόν, ἦτον τότε ὁ Ἅγιος πεφυτευμένος εἰς τὸ περιβόλι τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ, ὡσὰν ἕνα εὐωδέστατον, καὶ ὡραιότατον κρίνον, τὸ ὁποῖον ἀνθοῦσε μέν, μὲ τὴν καθαρότητα καὶ τὰς λοιπὰς ἀρετάς, εὐωδίαζε δὲ ὅλον τὸ πλήρωμα τῶν πιστῶν, μὲ τὴν ὀσμὴν τῆς θείας σοφίας του.

Ἀφοῦ δὲ ἀπέθανεν ὁ Θεόφιλος, ὅλοι κοινῶς κληρικοί τε καὶ λαϊκοὶ ἐψήφισαν διὰ Πατριάρχην Ἀλεξανδρείας τὸν θεῖον Κύριλλον· ὁ ὁποῖος, εὐθὺς ὁποῦ ἐκάθισεν εἰς τὸν θρόνον, ἐδίωξεν ἀπὸ τὴν Ἀλεξάνδρειαν τοὺς αἱρετικοὺς ὁμοῦ καὶ χρισματικούς, τοὺς ὀνομαζομένους Ναυατιανούς· οἱ δὲ Ναυατιανοὶ οὗτοι, παρομοιάζοντες μὲ τοὺς Φαρισσαίους, ὠνόμαζαν τὸν ἑαυτόν τους καθαροὺς καὶ δικαίους· ἐφόρουν ἄσπρα φορέματα, τάχα διὰ νὰ δείξουν τὴν καθαρότητα τῆς πολιτείας τους· ἐδογμάτιζαν, πώς, ὅποιος μετὰ τὸ βάπτισμα πέσῃ εἰς θανάσιμον ἁμαρτίαν, οὗτος δὲν πρέπει νὰ δέχεται εἰς τὴν Ἐκκλησίαν, ἔλεγον πώς, ἀλλεοτρόπως δὲν συγχωρεῖται ἡ θανάσιμος ἁμαρτία, ἀνίσως δὲν μεταβαπτισθῇ ὁ ἄνθρωπος· δὲν ἐσυγχώρουν τὸν δεύτερον γάμον, ὀνομάζοντες αὐτὸν μοιχείαν· ἐβάπτιζον δεύτερον, τοὺς καλῶς καὶ ὀρθοδόξως βεβαπτισμένους· καὶ ἄλλα ἀκόμη αἱρετικὰ φρονήματα εἶχον οἱ τοιοῦτοι· ὠνομάσθησαν δὲ Ναυατιανοὶ ἀπὸ κάποιον Ναυάτον, ἀρχηγὸν τοῦ σχίσματος τούτου, ὁ ὁποῖος ἱερεὺς ὤντας εἰς τὴν Ῥώμην, ἐπὶ Δεκίου τοῦ Βασιλέως, καὶ ἀγαπώντας νὰ γίνῃ Πάπας· ἐπειδὴ ὅμως, μετὰ θάνατον τοῦ διὰ Χριστὸν μαρτυρήσαντος Πάπα Φαβίνου, δὲν ἔγινε Πάπας, καθὼς ἐπεθύμει καὶ ἤλπιζεν, ἀλλ᾿ ἔγινεν ὁ Μακάριος Κορνήλιος, διὰ ταύτην τὴν ἀφορμὴν ἐσχίσθη κατὰ πάντα, καὶ ὅλης τῆς καθολικῆς Ἐκκλησίας· διότι ὁ μὲν θεῖος Κορνήλιος ἐδέχετο πάλιν εἰς τὴν Ἐκκλησίαν τοὺς Χριστιανοὺς ἐκείνους ὁποῦ, διὰ φόβον τῶν βασάνων, ἀρνήθησαν πρότερον τὸν Χριστόν, εἰς τὸν καιρὸν τοῦ διώκτου Δεκίου, ὕστερον δὲ μετανοοῦντες, ἐπέστρεφον εἰς τὴν πίστιν τοῦ Χριστοὺ μετὰ δακρύων· καθὼς κι ὁ Χριστὸς ἐδέχθη τὸν Ἀπόστολον Πέτρον ὁποῦ τὸν ἀρνήθη πρότερον, ὕστερον δὲ μετὰ δακρύων ἐμετανόησεν. Ὁ δὲ σχισματικὸς καὶ ὑπερήφανος Ναυάτος, ὄχι μόνον δὲν ἐδέχετο εἰς τὴν μετάνοιαν τοὺς τοιούτους ἀρνησιχρίστους, ἀλλὰ καὶ τὸν Πάπαν Κορνήλιον ἐκατηγόρει, ὀνομάζωντάς τον κοινωνὸν καὶ σύντροφον τῶν εἰδωλολατρῶν· καὶ οὕτω χωρισθεὶς ἀπὸ αὐτόν, καὶ ἄλλους ὁμόφρονας ἀποκτώντας, ἔγινεν ὡσὰν ἕνας ἄλλος Πάπας εἰς τὴν Ῥώμην· καὶ ἐκεῖθεν ἐξαπλώθη ἡ αἵρεσις αὕτη, καὶ τὸ σχίσμα, ἕως καὶ εἰς τὴν Ἀλεξάνδρειαν.

Τοὺς τοιούτους λοιπὸν σχισματοαιρετικοὺς ἀπεδίωξεν ὁ Ἅγιος Κύριλλος, ὡς εἴπομεν, εὐθὺς ὁποῦ ἔγινε Πατριάρχης, ὁμοῦ μὲ τὸν Ἐπίσκοπόν τους Θεόπεμπτον· ἔπειτα ἀρματώθη, διὰ νὰ διώξῃ ἀπὸ τὴν ἐκεῖ κατοικίαν τους καὶ τοὺς δαίμονας. Διότι κοντὰ εἰς τὴν Ἀλεξάνδρειαν ἕως δώδεκα σατάδια, εὑρίσκεται ἕνας τόπος ὀνομαζόμενος Κάνωβος, καὶ πλησίον ἐκείνου, εἶναι ἄλλος τόπος Μανοῦθιν, εἰς τὸν ὁποῖον ἦτον βωμὸς παλαιός, κατοικητήριον τῶν Δαιμόνων. Ὅθεν ὅλος ὁ τόπος ἐκεῖνος ἦταν πολλὰ φοβερός, ἀπὸ τὸ πλῆθος τῶν ἐκεῖ κατοικούντων ἀκαθάρτων πνευμάτων. Διὰ τοῦτο καὶ ὅταν ἔζη ὁ Πατριάρχης Θεόφιλος, πολλάκις ἠθέλησε νὰ καθαρίσῃ τὸν τόπον ἐκεῖνον ἀπὸ τοὺς Δαίμονας, καὶ νὰ τὸν κάμῃ κατοικητήριον Ἅγιον, εἰς τὸ νὰ δοξολογῆται ὁ Θεός· ἀλλ᾿ ὅμως δὲν ἠδυνήθη, ἕνα μέν, διὰ τὶ εὕρισκε πολλὰ ἐμπόδια· καὶ τὸ ἄλλο δέ, διὰ τὶ τοῦ ἠκολούθησε κατόπιν ὁ θάνατος.

Ὁ δὲ τοῦ Θεοφίλου διάδοχος, τρισμακάριστος Κύριλλος, ἐφρόντισε περὶ τούτου, καὶ προθύμως ἐδέετο τοῦ Θεοῦ, νὰ τοῦ δώσῃ θείαν βοήθειαν καὶ δύναμιν, διὰ νὰ διώξῃ ἀπὸ τὸν τόπον ἐκεῖνον τὰ ἀκάθαρτα πνεύματα. Ὅθεν φαίνεται κατ᾿ ὄναρ εἰς αὐτὸν Ἄγγελος Κυρίου, καὶ τοῦ λέγει, ὅτι, νὰ ὑπάγῃ εἰς τὸν τόπον ἐκεῖνον τὰ τίμια λείψανα τῶν Ἁγίων Ἀναργύρων, Κύρου, καὶ Ἰωάννου, καὶ ἔτζι θέλει ἀναχωρήσει ἀπὸ ἐκεῖ ἡ δύναμις τῶν Δαιμόνων. Ὁ δὲν Ἅγιος χωρὶς ἀργοπορίαν ἔκαμε τὸ πρόσταγμα τοῦ Ἀγγέλου, καὶ εὐθὺς ὁποῦ ἔφερον εἰς τὸν τόπον ἐκεῖνον τὰ λείψανα τῶν Ἁγίων Ἀναργύρων, καὶ ἔκτισεν ἐκεῖ Ναὸν εἰς τὸ ὄνομά τους· ὢ τοῦ θαύματος! εὐθὺς ἐδιώχθησαν ἀπὸ ἐκεῖ τὰ ἀκάθαρτα πνεύματα, καὶ ἔγινεν ὁ τόπος ἐκεῖνος πηγὴ ἀναβλύζουσα ἰάματα, ἐκ τῆς χάριτος τῶν Ἁγίων Ἀναργύρων.

Ἀφ᾿ οὗ δὲ ὁ Ἅγιος ἐδίωξεν ἀπὸ τὸν τόπον τῆς Ἀλεξανδρείας τοὺς ἀοράτους καὶ νοητοὺς Δαίμονας, ἔλαβε τὴν φροντίδα νὰ διώξῃ καὶ τοὺς ὁρατοὺς καὶ αἰσθητοὺς Δαίμονας, οἵτινες ἦσαν οἱ μισόχριστοι Ἑβραῖοι· οἱ ὁποῖοι ἑκατοίκουν εἰς τὴν Ἀλεξάνδρειαν ἔκπαλαι, ἀπὸ τὸν καιρὸν ὁποῦ ἐκτίσθη ἡ πόλις αὕτη ἀπὸ τὸν μέγαν Ἀλέξανδρον, καὶ μὲ τὴν πολυκαιρίαν ἔγιναν πλῆθος πολύ, καὶ δὲν ἔπαυον, κατὰ τὴν συνήθειαν ὁποῦ ἔχει τὸ φιλοτάραχον γένος τοῦτο, νὰ ἐπιβουλεύωνται κρυφὰ καὶ φανερὰ τοὺς Χριστιανούς, διὰ τὸ ἄσπονδον μῖσος ὁποῦ ἔχουν κατὰ τοῦ Χριστοῦ, καὶ τῶν Χριστιανῶν, καὶ πολλὰς συγχύσεις καὶ ταραχάς, ἀλλὰ καὶ αἱματοχυσίας, καὶ φονικὰ ἐπροξένουν οἱ μιαροί. Προσκαλεσάμενος λοιπὸν ὁ Ἅγιος τοὺς πρώτους τῆς συναγωγῆς τους, τοὺς ἐσυμβούλευσε νὰ ἐμποδίσουν τὸ ἔθνος τους ἀπὸ τὰς μιαρὰς αὐτὰς πράξεις, καὶ νὰ τὸ σωφρονίσουν· ἐκεῖνοι δὲ οἱ κατάρατοι, ὄχι μόνον δὲν ἐσωφρονίσθησαν, ἀλλὰ καὶ χειρότεροι ἔγιναν· καὶ ἀκούσατε.

Ναὸς ἦτον εἰς τὴν Ἀλεξάνδρειαν παμμεγέθης καὶ ὡραιότατος· ὁ ὁποῖος, διὰ τὶ ἐκτίσθη ἀπὸ τὸν Ἐπίσκοπον Ἀλέξανδρον, ὠνομάζετο Ναὸς τοῦ Ἀλεξάνδρου· οἱ ἀλητήριοι λοιπὸν Ἑβραῖοι θέλοντες νὰ κακοποιήσουν τοὺς Χριστιανούς, ἀρματώθησαν ὅλοι, καὶ μίαν νύκτα κάμνουν ἀλαλαγμόν, τρέχοντες μέσα εἰς τοὺς δρόμους, καὶ φωνάζοντες κάτωθεν ἀπὸ τὰ ὁσπήτια τῶν Χριστιανῶν· καίεται ὁ Ναὸς τοῦ Ἀλεξάνδρου. Οἱ δὲν Χριστιανοὶ ἀκούσαντες, ἔδραμον παρευθὺς μὲ σπουδὴν διὰ νὰ σβήσουν τὴν πυρκαϊάν. Ὅθεν οἱ Ἑβραῖοι τρέχοντες κατ᾿ ἐπάνω τῶν Χριστιανῶν, ἄλλον ἔκοπταν μὲ σπαθί· ἄλλον ἔσφαζαν μὲ μαχαῖρι· ἄλλον ἐφόνευαν μὲ κοντάρι· καὶ ἄλλον μὲ ὅ,τι ἄρμα εἶχεν ὁ καθ᾿ ἕνας ἐθανάτωναν· ὥστε ὁποῦ, ἐν ἐκείνῃ τὴ νυκτὶ ἐφονεύθη πολὺ πλῆθος Χριστιανῶν.

Τὸ πρωὶ μανθάνωντας τὸ συμβεβηκὸς τοῦτο ὁ Ἅγιος Κύριλλος, ὑπερβολικὰ ἐλυπήθη, καὶ ἐζήτησε κρίσιν κατὰ τῶν Ἑβραίων ἀπὸ τὸν ἔπαρχον τῆς Πόλεως Ὀρέστην ὀνομαζόμενον· ἀλλὰ ὁ Ἔπαρχος, ἀγκαλὰ καὶ ἦτον Χριστιανός, μὲ τὸ νὰ εἶχεν ὅμως κάποιαν ἔχθραν κατὰ τοῦ Ἁγίου, ἐβοήθει εἰς τοὺς Ἑβραίους, καὶ ἐδιαφένδευε τοὺς φονεῖς. Ὁ δὲ θεῖος Κύριλλος, ζήλου θείου πλησθείς, πέρνωντας μαζί του πλῆθος Χριστιανῶν, ἐπῆγεν ὁ ἴδιος, καὶ τοὺς μὲν Ἑβραίους, ἐδίωξεν ἀπὸ τὴν Ἀλεξάνδρειαν, τὰς δὲ κατοικίας τους ἐκρήμνισε, καὶ τὴν συναγωγήν τους κατέπαυσε. Τοῦτο δὲ μαθὼν ὁ Ἔπαρχος, ἐπλήσθη θυμοῦ κατὰ τοῦ Πατριάρχου, καὶ ἄρχισε νὰ κακοποιῇ τοὺς συγγενεῖς καὶ φίλους τοῦ Ἁγίου, ὥστε ὁποῦ καὶ τὸν γραμματικὸν Ἱέρακα, ἄνδρα ὀνομαστὸν ἐξεγύμνωσεν εἰς τὸ θέατρον.

Καὶ ἀπὸ τότε εὑρίσκετο ἀναμεταξὺ τοῦ Ἁγίου καὶ τοῦ Ἐπάρχου, μεγάλη διχόνοια καὶ ἀσυμφωνία· διὰ τὶ ὁ μὲν Ἅγιος ἐδιαφένδευε τοὺς Χριστιανούς, ὁ δὲ Ἔπαρχος, τοὺς Ἑβραίους. Ὅθεν καὶ οἱ δύο ἔγραψαν ὁ καθ᾿ εἷς χωριστὰ εἰς τὸν Βασιλέα Νέον Θεοδόσιον, περὶ τῆς ὑποθέσεως ταύτης καὶ ἐπρόσμεναν, ποία προσταγὴ μέλλει ἐκεῖθεν νὰ ἔλθῃ. Ἐν τῷ μεταξὺ δὲ τούτω, ἠκολούθησε καὶ ἄλλη μία περίστασις εἰς τὴν Ἀλεξάνδρειαν, ἥτις ἔγινεν αἰτία φόνων, καὶ μεγάλης συγχύσεως· ἔστι δε αὕτη.

Εἰς τὴν πόλιν τῆς Ἀλεξανδρείας ἦτον μία παρθένος φιλόσοφος, ὀνομαζομένη Ὑπατία, εὐσεβὴς καὶ ἐνάρετος, θυγάτηρ Θεωνᾶ τοῦ Φιλοσόφου· ἀπὸ τὸν ὁποῖον διδασκομένη τὴν Φιλοσοφίαν ἐκ νεαρᾶς ἡλικίας, τοσοῦτον ἐπρόκοψεν, εἰς τρόπον, ὅτι ὑπερέβαινεν εἰς τὴν σοφίαν ὅλους τοὺς φιλοσόφους τοῦ τότε καιροῦ· καθὼς δὲ αὕτη γράφει καὶ ὁ σοφὸς Συνέσιος ὁ τῆς Κυρήνης Ἐπίσκοπος, καὶ μὲ ἐγκώμια τὴν ἐπαινεῖ. Αὕτη ἐφύλαττε καθαρὰν παρθενίαν, καὶ νὰ ὑπαντρευθῇ δὲν ἠθέλησε, κυρίως μὲν καὶ ἐξαιρέτως διὰ τὴν ἀγάπην τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἀκολούθως δέ, καὶ διὰ νὰ ἠμπορῇ ἀταράχως νὰ καταγίνεται εἰς τὰ βιβλία τῆς φιλοσοφίας. Ὅθεν οἱ μὲν σπουδαῖοι ἄνδρες, ἔτρεχαν εἰς τὴν Ἀλεξάνδρειαν ἀπὸ κάθε μέρος, διὰ νὰ ἰδοῦν, καὶ νὰ ἀκούσουν τὴν σοφίαν τῆς Φιλοσόφου ταύτης Ὑπατίας. Οἱ δὲ κληρικοί, καὶ ἄρχοντες, καὶ πᾶς ὁ λαός, ἐτίμουν αὐτήν, καὶ ἤκουον μὲ ἀγάπην τὰς ψυχοφελεῖς αὐτῆς συμβουλὰς καὶ νουθεσίας. Αὐτὴ λοιπὸν ἡ Φιλόσοφος καὶ παρθένος, ἀγαπῶσα νὰ εἰρηνεύσῃ πρὸς ἀλλήλους τὸν Πατριάρχην καὶ τὸν Ἔπαρχον, ἐπήγαινε μὲ πολλὴν πραότητα καὶ ταπείνωσιν, πότε εἰς τὸν ἕνα, καὶ πότε εἰς τὸν ἄλλον, καὶ μὲ τὰ σοφὰ καὶ φρονιμώτατα λόγιά της, ἐκατάπεισε καὶ τοὺς δύο νὰ εἰρηνεύσουν. Ἀγκαλὰ καὶ ὁ Ἁγιώτατος Πατριάρχης, καὶ πρὸ τούτου ἀκόμη ἐζήτει νὰ εἰρηνεύσῃ μετὰ τοῦ Ἐπάρχου, ἀλλὰ ἐκεῖνος κακότροπος καὶ μνησίκακος ὤν, οὔτε καὶ ἀκούσῃ ἤθελε διὰ τὴν εἰρήνην.

Τούτων οὕτως ἐχόντων, μίαν τῶν ἡμερῶν, ὅταν ἐγύριζεν ἡ φιλόσοφος αὕτη μὲ τὴν καρέταν της εἰς τὸν οἶκον της· τινὲς στασιώδεις, καὶ μισοῦντες τὴν εἰρήνην τοῦ Ἐπάρχου, καὶ τοῦ Πατριάρχου, ὥρμησαν ἔξαφνα καταπάνω της, καὶ σύροντες αὐτὴν βιαίως ἔξω ἀπὸ τὴν καρέταν της, καὶ σχίσαντες τὰ ἐνδύματά της, τόσον ἐκτύπησαν αὐτὴν ἀνελεήμονα, ὥστε ὁποῦ τὴν ἐθανάτωσαν· καὶ δὲν ἐχόρτασεν οὔτε ἕως τούτου ἡ κακία τους· ἀλλά, ὢ τῆς ἀπανθρωπίας, καὶ θηριώδους αὐτῶν ἀσπλαγχνίας! καὶ εἰς τὸ νεκρὸν σῶμα τῆς Παρθένου ὁρμήσαντες, κατέκοψαν αὐτὸ εἰς κομμάτια, καὶ ἐν τόπῳ καλουμένῳ Κηνάρῳ, τὰ κομμάτια τούτου κατέκαυσαν.

Ταύτην τὴν ἐλεεινὴν τραγῳδίαν καὶ συμφορὰν μαθόντες ὅλοι οἱ Ἀλεξανδρινοί, ἐλυπήθησαν εἰς τὸ ἄκρον, καὶ μάλιστα οἱ σπουδαῖοι καὶ σοφοί· ἔμαθον δὲ πρὸς τούτοις τὴν ταραχὴν ταύτην καὶ οἱ ἐν τῷ Ὄρει τῆς Νητρίας κατοικοῦντες Μοναχοί, καὶ πλησθέντες ζήλου, ἐσυνάχθησαν ἕως πεντακόσιοι· καὶ δὴ κατελθόντες εἰς τὴν Ἀλεξάνδρειαν, πρὸς βοήθειαν καὶ διαφένδευσιν τοῦ Πατριάρχου, εὑρίσκουσι κατὰ τύψην εἰς τὸν δρόμον τὸν Ἔπαρχον καθήμενον εἰς καρέταν, καὶ παρευθὺς ἄρχισαν νὰ φωνάζουν, ὑβρίζοντες αὐτόν, καὶ ὀνομάζοντές τον Ἕλληνα καὶ εἰδωλολάτρην· (ἐπειδὴ ὄντας πρότερον Ἕλληνας, εἶχε λάβη πρὸ ὀλίγου τὸ Βάπτισμα εἰς τὴν Κωνσταντινούπολιν). Ἕνας δὲ ἀπὸ τοὺς Μοναχοὺς ὁ πλέον θυμώδης, ἔῤῥιψε πέτραν κατὰ τοῦ Ἐπάρχου, καὶ τὸν ἐβάρεσεν εἰς τὴν κεφαλήν. Συναχθέντες πλῆθος λαοῦ, ἐχώρισαν τοὺς Μοναχοὺς ἀπὸ τὸν Ἔπαρχον· ἀλλ᾿ οἱ ὑπηρέται τοῦ Ἐπάρχου ἐπίασαν ἕνα Μοναχὸν ὀνόματι Ἀμμώνιον, καὶ τὸν ἔφεραν εἰς τὸν ἔπαρχον, ὁ ὁποῖος ὑποπτευόμενος, πὼς ὁ Ἅγιος ἐκίνησε τοὺς Μοναχοὺς κατ᾿ αὐτοῦ, ἄναψεν ἀπὸ τὸν θυμόν, καὶ τόσον σκληρὰ ἐβασάνισε τὸν Ἀμμώνιον ἐν μέσῳ τῆς πόλεως, ἕως ὁποῦ τὸν ἐθανάτωσεν. Ὅπερ μανθάνωντας ὁ Ἅγιος ἐλυπήθη, καὶ ἀποστείλας, ἔλαβε τὸ σῶμα τοῦ Μοναχοῦ, καὶ τὸ ἐνταφίασε μὲ τιμήν.

Τὰ συμβεβηκότα ταῦτα ἔδωκαν θάῤῥος εἰς τοὺς Ἑβραίους, ὁποῦ εἶχε διώξη ἀπὸ τὴ Ἀλεξάνδρειαν ὁ Ἅγιος, ὡς εἴπομεν· καὶ πρῶτον μὲν αὐτοὶ ἐσύστησαν ἐκεῖ ὁποῦ εὑρίσκοντο νέαν Συναγωγήν. Ἔπειτα οἱ Χριστοκτόνοι καὶ θεοκτόνοι, ἀπετόλμησαν νὰ κάμουν καὶ τοῦτο τὸ ἀνομώτατον ἔργον, πρὸς ὕβριν καὶ καταισχύνην τοῦ Χριστοῦ, καὶ τῶν Χριστιανῶν. Διότι, κάμνοντες ἕνα μακρὺν σταυρόν, ἐπίασαν ἕνα παιδίον Χριστιανοῦ τινός, καὶ γυμνώσαντες αὐτό, τὸ ἐσταύρωσαν εἰς τὸν σταυρόν, ὄχι μὲ καρφία, ἀλλὰ μὲ λεπτὲς βέργες· εἶτα ἀφ᾿ οὗ τὸ κατεγέλασαν πολλά, τὸ ἐνέπτυσαν εἰς τὸ πρόσωπον, καὶ τὸ ἐπερίπαιξαν, παρομοίως μὲ ἐκεῖνα ὁποῦ ἔκαμαν οἱ πατέρες τους εἰς τὸν Κύριον· τέλος πάντων, τόσον πολλὰ τὸ ἔδειραν, ἕως ὁποῦ τὸ ἐθανάτωσαν· καὶ οὕτω τὸ εὐλογημένον ἐκεῖνο παιδίον, ἔγινε κοινωνὸς καὶ μιμητὴς τῶν παθῶν τοῦ Κυρίου. Ταῦτα πάντα μανθάνωντας, τὰ ἀνέφερεν ὁ θεῖος Κύριλλος εἰς τὸν Βασιλέα, ὁ ὁποῖος, ἀγκαλὰ καὶ μὲ ἀργοπορίαν, ἔκρινεν ὅμως ἐν δικαιοσύνῃ· καὶ τοὺς μὲν ἀρχηγοὺς τῶν Ἑβραίων ἐπρόσταξε καὶ ἐτιμώρησεν πολλά, τὸν δὲ Ἔπαρχον Ὀρέστην ἐκατέβασεν ἀπὸ τὸ ἀξίωμά του. Ὅθεν ἐλευθερωθεὶς ἀπὸ τὰς ἀνωτέρω ταραχάς, καὶ τὰ σκάνδαλα ταῦτα ὁ Ἅγιος, ἐποίμαινε τὸ λογικόν του ποίμνιον ἐπιμελῶς καὶ θεαρέστως, ὡς ποιμὴν ἀληθινός, ἀπολαμβάνοντας εἰρήνην μέχρι τινός.

Ἀλλ᾿ ὁ ἐχθρὸς τῆς εἰρήνης, καὶ ἀληθείας, καὶ ὅλων ὁμοῦ τῶν καλῶν διάβολος, δὲν ἄφησε νὰ χαίρεται τὴν εἰρήνην ταύτην ὁ Ἅγιος, καὶ οἱ λοιποὶ Χριστιανοί, εἰς πολὺν καιρόν. Ἀλλὰ ἐκίνησε πόλεμον μέγαν καὶ ταραχὴν εἰς ὅλην τὴν τοῦ Χριστοῦ Ἁγίαν Ἐκκλησίαν, μὲ τὴν βλάσφημον αἵρεσιν τοῦ δυσσεβοῦς Νεστορίου, κατὰ τῆς ὁποίας ἔπρεπε νὰ ἀγωνισθῇ ὁ τῆς εὐσεβείας ὑπέρμαχος θεῖος Κύριλλος· διότι ὁ δυσσεβὴς οὗτος Νεστόριος, ἀφ᾿ οὗ ἐφέρθη ἀπὸ τὴν Ἀντιόχειαν εἰς τὴν Κωνσταντινούπολιν, καὶ ἔγινε Πατριάρχης μετὰ τὸν Σισίννιον, εἰς μὲν τὴν ἀρχὴν τῆς Πατριαρχείας του, ἐφαίνετο κατὰ τὰ ἔξω εὐσεβὴς εἰς τὴν πίστιν, καὶ κανένα ἐναντίον κατὰ τῆς εὐσεβείας δὲν ἔλεγεν· ἀγκαλὰ καὶ κατὰ τὴν καρδίαν ἦτον αἱρετικὸς ὁ ταλαίπωρος, ὀνομάζοντας, τὸν μὲν Δεσπότην Χριστόν, ἄνθρωπον μόνον ψιλόν, καὶ ὄχι Θεόν· τὴν δὲ Κυρίαν Θεοτόκον ὀνομάζοντας ὄχι Θεοτόκον, ἀλλὰ Χριστοτόκον. Οἱ δὲ ὁμόφρονες τοῦ Νεστορίου, ὁ Ἐπίσκοπος Δωρόθεος λέγω ὁ συγκάτοικός του, καὶ ὁ πρεσβύτερος Ἀναστάσιος, αὐτοὶ πρῶτοι ἄρχισαν νὰ σπείρουν τὴν αἵρεσιν ταύτην, ὡσὰν ζιζάνιον ἀνάμεσα εἰς τὸν σῖτον. Διότι, ὁ μὲν Δωρόθεος ἐν τῇ καθολικῇ Ἐκκλησίᾳ τῆς Κωνσταντινουπόλεως, διδάσκοντας τὸν λαὸν εἰς μίαν ἑορτήν, ἐξεφώνησε τοῦτον τὸν βλάσφημον λόγον, καὶ εἶπεν· «Ὅποιος ὀνομάσῃ τὴν Μαρίαν, Θεοτόκον, νὰ εἶναι ἀνάθεμα». Ὁ δὲ Ἀναστάσιος πάλιν, κηρύττοντας εἰς τὸν λαὸν εἶπεν· «Ἂς μὴν ὀνομάσῃ τινὰς Θεοτόκον τὴν Μαρίαν· διότι ἡ Μαρία ἦτον ἄνθρωπος γένους θηλυκοῦ· ἀπὸ ἀνθρώπου δὲ κορμί, πῶς εἶναι δυνατὸν νὰ γεννηθῇ Θεός;» Ταῦτα τὰ βλάσφημα λόγια ὡς ἤκουσεν ὁ λαός, ἄρχισαν νὰ ταράττωνται, καὶ διὰ νὰ πληροφορηθοῦν περισσότερον, ἠρώτησαν καὶ τὸν Πατριάρχην Νεστόριον περὶ τούτων.

Τότε ἐκεῖνος ὁ μιαρὸς καὶ Ἰουδαιόφρων, δὲν ἠδυνήθη πλέον νὰ κρύπτῃ εἰς τὴν καρδίαν του τὸ φαρμάκι τῆς αἱρέσεως, ἀλλὰ φανερὰ ἐξέρασε τὰς βλασφημίας ταύταας κατὰ τοῦ Χριστοῦ, καὶ τῆς Θεοτόκου λέγοντας· «ἐγὼ δὲν θέλω ὀνομάσω Θεόν, ἐκεῖνον ὁποῦ ἐσυλλήφθη εἰς τὴν κοιλίαν γυναικός, καὶ ἐπρόσμεινεν ἀριθμὸν ἡμερῶν καὶ μηνῶν, ἕως οὗ νὰ γεννηθῇ· οὔτε Θεοτόκον θέλω ὀνομάσω γυναῖκα, ὁποῦ ἐγέννησεν ἄνθρωπον μὲ σάρκα ἐκ τῆς ἰδίας της φύσεως».

Ἀπὸ τότε λοιπὸν καὶ ὕστερα, ἄρχισαν νὰ γίνωνται φιλονικίες περὶ τούτου ἀνάμεσα εἰς τὸν λαόν, καὶ διαιρέσεις· ὅτι, ἄλλοι μὲν ἐναντιώνοντο εἰς τὴν αἵρεσιν τοῦ Νεστορίου, καὶ τὸν ἀπεστρέφοντο· ἄλλοι δὲ ἐσυγκοινώνουν μὲ αὐτόν, καὶ ἐδέχοντο τὴν δυσσέβειάν του. Οὐ μόνον δὲ εἰς τὴν Κωνσταντινούπολιν ἐγίνοντο αὐταῖς ᾑ διαίρεσες, ἀλλὰ καὶ εἰς ὅλην σχεδὸν τὴν Οἰκουμένην, καὶ εἰς κάθε τάγμα τῶν Ὀρθοδόξων· ἐπειδὴ ὁ ἀνθρωπολάτρης Νεστόριος ὁμοῦ μὲ τοὺς ἀκολούθους του, ἔγραψεν εἰς βιβλία τὴν αἵρεσίν του, καὶ τὰ διέσπειρε πανταχοῦ, ἕως καὶ εἰς αὐτὰς τὰς ἐρήμους, ὅπου ἑκατοίκουν Μοναχοί· καὶ τόσους πολλοὺς ἐτράβιξεν ὁ τρισκατάρατος εἰς τὴν πλάνην ταύτην, κληρικούς, Μοναχοὺς τέ, καὶ λαϊκούς, ὥστε ὁποῦ, καθὼς πρότερον ὁ Ἄρειος ἔσχισε τὸν ἄνωθεν ὑφαντὸν χιτῶνα τοῦ Χριστοῦ· ἔτζι καὶ ὁ Νεστόριος ἔσχισεν ὅλον τὸ πλήρωμα τῆς Ἐκκλησίας εἰς πολλὰ μέρη.

Ταῦτα πάντα μαθῶν εἰς τὴν Ἀλεξάνδρειαν ὁ Ἅγιος Κύριλλος, ὑπερβολικὰ ἐλυπήθη. Καὶ καθ᾿ ὃ μὲν δοῦλος πιστὸς τοῦ Χριστοῦ, καὶ τῆς Θεοτόκου, ἀρματώθη διὰ νὰ πολεμήσῃ ὑπὲρ τῆς τιμῆς αὐτῶν· καθ᾿ ὃ δὲ ποιμὴν ἀληθινός, ἑτοιμάσθη διὰ νὰ ἀποδιώξῃ τὸν νοητὸν λύκον ἀπὸ τὴν μάνδραν τῶν λογικῶν προβάτων. Καὶ πρῶτον μὲν ἔγραψε γράμματα πρὸς τὸν Νεστόριον συμβουλευτικά, μὲ τὰ ὁποῖα, ἐν ἀγάπῃ ἀδελφικῇ, τὸν ἐσυμβούλευε νὰ παραιτήσῃ τὰ τοιαῦτα αἱρετικὰ φρονήματα, καὶ μὲ τὴν μεταβολήν του εἰς τὴν εὐσέβειαν. νὰ διορθώσῃ ἐκείνους ὁποῦ πρότερον ἐτράβηξεν εἰς τὴν δυσέβειαν. Ὁ δὲ δυσσεβὴς Νεστόριος λαμβάνοντας τὰ γράμματα τοῦ Ἁγίου, ὄχι μόνον δὲν ἐδιωρθώθη, ἀλλὰ καὶ χειρότερος ἔγινε, καὶ ἐσπούδαζε νὰ ἐξαπλώσῃ πλατύτερα τὴν αἵρεσίν του· καὶ τοὺς μὲν ἐναντιωμένους εἰς τὴν πάνην τοῦ Κληρικούς τε καὶ Μοναχούς, ἐβασάνιζε διαφόρως· κατὰ δὲ τοῦ θείου Κυρίλλου, ἐθυμώνετο μὲ μεγάλην ὑπερηφάνιαν· ὠνόμαζεν αὐτὸν αἱρετικόν, καὶ πολλὰς ψευδεῖς καὶ ἀδίκους συκοφαντίας ἔλεγε κατ᾿ αὐτοῦ, καὶ τὰς διέσπειρεν εἰς τὸν λαόν.

Ὅθεν ὁ Ἅγιος Κύριλλος βλέποντας ἀδιόρθωτον τὸν Νεστόριον, ἔγραψε πρὸς αὐτὸν αὐστηρῶς, στηλιτεύοντας τὴν αἵρεσίν του· ἔγραψε δὲ καὶ εἰς τὸν κλῆρον τῆς Κωνσταντινουπόλεως, καὶ εἰς τὸ Παλάτιον τοῦ Βασιλέως· ἔπειτα ἔγραψε καὶ εἰς τὸν Πάπαν Κελεστίνον, καὶ εἰς τοὺς ἄλλους Πατριάρχας· ὁμοίως ἔγραψε καὶ εἰς διαφόρους πόλεις καὶ χώρας πρὸς τοὺς Ἐπισκόπους, καὶ ἡγεμόνας, καὶ ἄρχοντας· ἀλλὰ καὶ εἰς πολλοὺς Ἐρημίτας καὶ Μοναχοὺς δὲν ἀμέλησε νὰ γράψῃ ὁ τριμακάριστος, ἀποδείχνοντας ἀπὸ τὰς θείας Γραφάς, πόσον ὀλεθρία καὶ ψυχοβλαβὴς εἶναι ἡ πλάνη τοῦ Νεστορίου, καὶ παρακινώντας ὅλους ἁπλῶς, νὰ φυλάττωνται ἀπὸ τὴν αἵρεσιν ταύτην, ὡσὰν ἀπὸ φαρμάκι θανατηφόρον. Τέλος πάντων, ἐπειδὴ ἡ αἵρεσις τοῦ Νεστορίου καθ᾿ ἡμέραν ηὔξανε, καὶ εἰς τὸ χεῖρον ἐπρόκοπτε, τὰ σχίσματα ἐγίνοντο τῆς Ἐκκλησίας μεγαλλίτερα, καὶ πολλοὶ ἀπὸ τοὺς Ἐπισκόπους διεφθάρθησαν ἀπὸ τὴν λύμην τῆς αἱρέσεως. Διὰ τοῦτο ὁ εὐσεβέστατος Βασιλεὺς Θεοδόσιος ὁ νέος, θέλοντας νὰ διορθώσῃ ταῦτα τὰ σκάνδαλα, καὶ νὰ καθαρίσῃ τὴν Ἐκκλησίαν τοῦ Χριστοῦ, καὶ τὸν σῖτον τῆς Πίστεως, ἀπὸ τὰς ἀκάνθας καὶ τὰ ζιζάνια τῆς πλάνης του Νεστορίου, προστάζει νὰ συναχθῇ εἰς τὴν Ἔφεσον Τρίτη Σύνοδος οἰκουμενικὴ ἐν ἔτει ͵υλα´ (431).

Ἐσυνάχθησαν λοιπὸν ἀπὸ ὅλην τὴν Οἰκουμένην Ἐπίσκοποι διακόσιοι καὶ ἐπέκεινα· καὶ ὅσοι δὲν ἐδύναντο νὰ ὑπάγουν μόνοι, διὰ τινὰ ἀναγκαῖα ἐμπόδια, οὗτοι ἔστειλαν τοποτηρητὰς ἐδικούς τους. Ὅθεν καὶ ὁ τότε Πάπας Κελεστίνος, μὲ τὸ νὰ μὴν ἐδύναντο νὰ ὑπάγῃ εἰς τὴν Ἔφεσον, διὰ τὸ γῆρας, καὶ τὴν ἀσθένειαν, ἔγραψεν εἰς τὸν Ἅγιον Κύριλλον νὰ κρατήσῃ τὸν τόπον του εἰς τὴν Σύνοδον. Ὅθεν ἡγεμόνες τῆς Συνόδου ταύτης ἦσαν, Πρῶτος ὁ Ἅγιος Κύριλλος, καὶ ὡς τοποτηρητὴς τοῦ Πάπα, καὶ ὡς Πατριάρχης τῆς Ἀλεξανδρείας. Δεύτερος, ὁ Ἱεροσολύμων Ἰουβενάλιος καὶ Τρίτος Μέμνων ὁ Ἐφέσου. Πρωτοκάθεδρος λοιπὸν εὐρισκόμενος εἰς τὴν οἰκουμενικὴν ταύτην Σύνοδον ὁ Μακάριος Κύριλλος, ἐκήρυξεν ὁμοῦ μὲ τοὺς ἄλλους πατέρας, καὶ ἐδογμάτισεν ὅτι, ὁ μὲν Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός, εἶναι εἷς κατὰ τὴν ὑπόστασιν, τέλειος Θεὸς ὁ αὐτός, καὶ τέλειονς ἄνθρωπος ὁ αὐτός· καὶ οὐχὶ ἄλλος καὶ ἄλλος· ἡ δὲ πανάχραντος Παρθένος, ἡ κατὰ σάρκα τοῦτον γενήσασα, εἶναι κυρίως καὶ ἀληθῶς Θεοτόκος. Ὅθεν ἔγινε μεγάλη χαρὰ εἰς ὅλους τοὺς ὀρθοδόξους, καὶ ὅλος ὁ λαὸς τῆς πόλεως Ἐφέσου, πανηγυρικῶς ἐκρότησαν, καὶ ἔλεγαν ὁμοφώνως· οὐχὶ μεγάλη ἡ Ἄρτεμις Ἐφεσίων, καθὼς ἔλεγαν παλαιά· ἀλλὰ μεγάλη ἡ πανάχραντος Παρθένος Μαρία ἡ Θεοτόκος.

Τὸν δὲ μιαρὸν Νεστόριον, ὡς αἱρετικὸν καὶ βλάσφημον, ἀνεθεμάτισαν καὶ ἐκάθηραν οἱ πατέρες τῆς Συνόδου ταύτης. Ἀλλ᾿ ἐπειδὴ αὐτὸς δὲν ἡσύχαζεν, ἀλλὰ ἐκήρυττε πάλιν τὴν αἵρεσίν του, συνήργησαν, καὶ ἐξωρίσθη πρῶτον εἰς τὴν Θάσον, κατὰ τὸν Θεοφάνην· ἔπειτα εἰς τὴν Ὄασιν τῆς Ἀραβίας, τὴν λεγομένην τουρκιστὶ Ἴπριμ· ἐκεῖ δὲ εὑρισκόμενος ὁ ἀλιτήριος, ἔλαβε τὰς θεϊκὰς ἀγανακτήσεις· διότι ἐσάπισε καὶ ἐφαγώθη ἀπὸ σκώληκας ἡ βλάσφημος γλῶσσά του, κατὰ τὸν Εὐάγριον· ὁμοίως ἐσάπισε καὶ ὅλον τὸ σῶμα του, κατὰ τὸν Κεδρηνὸν καὶ τὸν Νικηφόρον. Ἐν δὲ τὴ ἄνω Θηβαΐδι, φοβερὸν καὶ ἐπώδυνον θάνατον ὁ ἄθλιος ἐδοκίμασε, παρόμοιον τοῦ Ἀρείου· ἐπειδὴ πηγαίνοντας εἰς τὸ ἀναγκαῖον, ἄρχισε νὰ βλασφημῇ κατὰ τοῦ Χριστοῦ, καὶ τῆς Θεοτόκου· διὰ τοῦτο Ἄγγελος Κυρίου ἐπάταξεν αὐτόν, καὶ ἐξεχύθησαν ὅλα του τὰ σπλάγχνα μέσα εἰς τὸ ἀγγεῖον τῆς ἀκαθαρσίας του, καὶ ἐκεῖ κακῶς ὁ κακὸς ἐξέψυξεν, ὡς διηγεῖται τοῦτο ὁ Κωνσταντινουπόλεως Ἅγιος Γερμανός.

Τοιαύτας μὲν ἀτιμίας, καὶ τιμωρίας ἔλαβεν ὁ Ἰουδαιόφρων καὶ αἱρετικὸς Νεστόριος. Ὁ δὲ Ἅγιος Κύριλλος, ἔλαβε μεγάλας τιμὰς καὶ προνόμια ἀπὸ τὴν Ἁγίαν καὶ Οἰκουμενικὴν τρίτην Σύνοδος ταύτην. Διότι, καθὼς διηγεῖται ὁ ὑπεφυὴς Ἰωάννης ὁ Ζωναρᾶς εἰς τὸ θαυμαστὸν ἐγκώμιον, ὁποῦ πλέκει εἰς τοῦτον τὸν Ἅγιον Κύριλλον, ἐν χειρογράφοις σωζόμενον, οἱ Πατέρες τῆς τρίτης Συνόδου ἐχάρισαν εἰς τὸν θεῖον Κύριλλον τὰ προνόμια ταῦτα· δηλαδὴ τὸ νὰ ὀνομάζεται Κριτὴς τῆς Οἰκουμένης· καὶ τὸ νὰ φορῇ εἰς τὴν κεφαλήν, ὅταν λειτουργῇ, ἕνα ὀθόνιον λεπτόν, ὡσὰν μανδήλιον· δηλοῖ δέ, τὸ μὲν «Κριτὴς Οἰκουμένης» τὴν θαυμασίαν καὶ οἰκουμενικὴν Κρίνιν, ὁποῦ ἔκαμεν ὁ Ἅγιος ἑνώσας ὅλην τὴν οἰκουμένην διὰ τῆς Ὀρθοδοξίας, ὁποῦ ἦτον εἰς τόσα μέρη διηρημένη ἀπὸ τὴν αἵρεσιν τοῦ Νεστορίου· τὸ δὲ λεπτὸν ὀθόνιον, δηλοῖ τὴν λεπτότητα τοῦ νοὸς καὶ τῶν φρενῶν τοῦ Ἁγίου, μὲ τὴν ὁποίαν ἐσύστησε καὶ ἐδογμάτισε τὴν καθ᾿ ὑπόστασιν ἕνωσιν. Ἐπειδὴ διὰ τοῦ Ὅρου τούτου, παριστάνεται ἐν ταυτῷ, καὶ τὸ ἓν πρόσωπον τοῦ Χριστοῦ, καὶ αἱ δύο φύσεις αὐτοῦ. Ὠνομάσθη δὲ καὶ Πάπας ὁ θεῖος Κύριλλος, ἴσως διὰ τὶ εἶχε τὸν τόπον τοῦ Κελεστίνου Πάπα ἐν τῇ Τρίτῃ Συνόδω· καὶ ἄλλοι ἄλλως ἑρμηνεύουσι τὰ ἀνωτέρω προνόμια (1)· δι᾿ ὃ καὶ πάντες οἱ Πατριάρχαι Ἀλεξανδρείας, οἱ τοῦ Ἁγίου Κυρίλλου διάδοχοι, ἐπεκράτησε νὰ ὀνομάζωνται καὶ αὐτοὶ Πάπαι καὶ Κριταὶ τῆς Οἰκουμένης, καὶ νὰ φοροῦν, ὅταν λειτουργοῦν, δύο Κορόνας, καὶ δύο ἐπιτραχήλια (2). Ἴσως εἰς δήλωσιν τοῦ λεπτοῦ ἐκείνου ὀθονίου, ὁποῦ ἐχάρισεν εἰς τὸν Ἅγιον Κύριλλον ἡ Σύνοδος.

(1) Διηγεῖται γὰρ ὁ μέγας Λογοθέτης Ἐπιφάνιος, ὅτι ἐπειδὴ ὁ Κωνσταντινουπόλεως Σέργιος ἐξωκλησίασε τὸν Βασιλέα Βασίλειον τὸν Μακεδόνα διὰ τὰς Βουλγαροκτονίας, ἐῤῥαπίσθη παρὰ τοῦ βασιλέως. Ὅθεν ὁ Σέργιος τραχέως ὕβρισε, καὶ ἐκακολόγησε τὸν βασιλέα· τυχὼν δὲν τότε ἐν Κωνσταντινουπόλει ὁ Ἀλεξανδρείας ὀνόματι Θεόφιλος, προσεκαλέσθη, ἵνα γένηται τῶν δύο Κριτής. Ὁ δὲ ποιήσας δύο κηρίνους ἀνδριάντας, καὶ τούτους ἀντικρὺ ἀλλήλους θείς, καὶ μηδὲν εἰπών, τοῦ μὲν ἑνός, ἔκοψε τὴν γλῶσσαν, τοῦ δὲ ἄλλου, τὴν δεξιάν· ὅθεν ὁ Ἀλεξανδρείας ἀπὸ τότε ὠνομάσθη Κριτὴς τῆς Οἰκουμένης, ὡς δύο Οἰκουμενικὰ πρόσωπα συμβιβάσας. (Παρὰ Δοσιθέῳ βιβλ. ζ´. κεφ. ιθ´. παραγράφ. θ´. τῆς δωδεκαβίβλου). Πλὴν σὺ ἔχε πιστότερον τὸ τοῦ Ζωναρᾶ.

(2) ᾙ κορόνες αὐτὲς τῆς Ἀλεξανδρείας, δὲν εἶναι δύο ὁλόκληρες, ἀλλὰ μία, ἐσχηματισμένη ὅμως μὲ δύο κορυφάς. Ὁμοίως καὶ τὰ αὐτοῦ ἐπιτραχήλια, δὲν εἶναι δύο ὁλόκληρα, ἀλλ᾿ ἕν· ἀπὸ τὴν μέσην ὅμως τὸ κάτω χωρισμένον, καὶ φαινόμενον ὡσὰν δύο.

Ταῦτα ἐδιηγήθη ὁ λόγος περαστικὰ καὶ μὲ βραχυλογίαν· ἀλλὰ δὲν ἠκολούθησαν ἔτζι· διότι, ἕως ὁποῦ νὰ συστήσῃ ὁ Ἅγιος Κύριλλος τὴν προῤῥηθεῖσαν Σύνοδον, καὶ δι᾿ αὐτῆς νὰ συστήσῃ καὶ νὰ στερεώσῃ τὴν Ὀρθόδοξον Πίστιν, πολλοὺς κόπους, καὶ πειρασμοὺς ἐδοκίμασεν ὁ ἀοίδιμος, καὶ πολλὰς συκοφαντίας ἀδίκους καὶ καταδρομὰς ἔλαβεν ἀπὸ τοὺς αἱρετικούς τους ὁμόφρονας τοῦ Νεστορίου, διότι ἐκεῖνοι βοηθούμενοι ἀπὸ τοὺς κοσμικοὺς ἄρχοντας, ἔκαμαν ἐδικόν τους Συνέδριον, καὶ ἐκήρυξαν ψευδῶς τὸν θεῖον Κύριλλον αἱρετικὸν καὶ ὁμόφρονα τοῦ Ἀπολλιναρίου, ὁ ὁποῖος ἠρνεῖτο τὴν ἀληθινὴν ἀνθρωπότητα τοῦ Χριστοῦ· ἐπειδὴ καὶ ἔλεγαν, ὅτι ὁ Χριστὸς δὲν ἔχει νοῦν, ἀλλὰ ἡ θεότης ἀνεπλήρωνε τὸν τόπον τοῦ νοός. Ὅθεν ἀκολούθως ἐκαταδίκασαν τὸν Ἅγιον Κύριλλον, ὡς αἱρετικόν, καὶ τὸν ἐδιάβαλαν πρὸς τὸν βασιλέα μὲ τὰς ἐπιστολάς τους· καὶ τόσον ὑπερίσχυσαν αἱ διαβολαὶ καὶ κατηγορίαι τους, ὥστε ὁποῦ ἐπαρώξυναν καὶ τὸν βασιλέα εἰς ὀργὴν κατὰ τοῦ Ἁγίου· δι᾿ ὃ καὶ εἰς φυλακὴν ἐβάλθη ὁ Ἅγιος, καὶ σίδηρα ἐφόρεσεν ὑπὲρ τῆς ἀληθείας ἀγωνιζόμενος εἰς τὴν Ἔφεσον, ὁμοῦ μὲ τὸν Ἐφέσου Μέμνονα· ὕστερον δὲ ὁ βασιλεὺς ἐξετάζοντας καταλεπτῶς, καὶ μανθάνοντας τόσον τὰς ψευδοκατηγορίας τῶν αἱρετικῶν, ὅσον καὶ τὴν ἀθῳότητα τοῦ Ἁγίου, τοὺς μὲν αἱρετικοὺς ἐταπείνωσε καὶ ἐξώρισε, τὸν δὲ Ἅγιον Κύριλλον ὁμοῦ μὲ τοὺς ὁμόφρονάς του, εἰς τοὺς θρόνους τοὺς ἐστερέωσε, καὶ τὴν ὑπομονὴν αὐτοῦ καὶ πραότητα μὲ ἐγκώμια ἐμακάρισε.

Διὰ νὰ καταλάβῃ δὲ κάθε ἕνας, πόσον μισητὴ ἐστάθη κοντὰ εἰς τὴν Μητέρα τοῦ Θεοῦ, ἡ βλάσφημος αἵρεσις τοῦ Νεστορίου, κατὰ τῆς ὁποίας τόσον ἠγωνίσθη ὁ θεῖος Κύριλλος, καλὸν εἶναι νὰ ἀναφέρωμεν ἐδῶ, ὡς ἐν παραβάσει, τὴν Ἱστορίαν ὁποῦ διηγοῦνται οἱ Πατέρες τοῦ Λειμωναρίου, Σωφρόνιος καὶ Ἰωάννης, οἱ ὁποῖοι γράφουν οὕτως· «Ἐπήγαμεν εἰς τὸν Ἀββᾶν Κυριακὸν τὸν πρεσβύτερον τῆς Λαύρας τοῦ Καλαμῶνος, ὁποῦ εἶναι κοντὰ εἰς τὸν Ἰορδάνην, ὁ ὁποῖος εἶπε μας ταῦτα. Ἐν μιᾷ τῶν ἡμερῶν εἶδον εἰς τὸν ὕπνον μου τὴν Κυρίαν Θεοτόκον μὲ λαμπρὸν καὶ φωτεινὸν πρόσωπον, ἐνδεδυμένην μὲ πορφυροῦν ἱμάτιον, καὶ συντροφιασμένην ἀπὸ δύο ἱεροπρεπεῖς ἄνδρας· ἡ ὁποία ἐστέκετο ἔξω ἀπὸ τὴν Κέλλαν μου· ἐγὼ δὲ ἀνεγνώρισα πὼς εἶναι ἡ Δέσποινα Θεοτόκος, καὶ πὼς οἱ δύο ἄνδρες οἱ σὺν αὐτῇ, ἦσαν ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Βαπτιστής, καὶ ὁ Θεολόγος Ἰωάννης. Ὅθεν ἐβγήκα ἀπὸ τὴν Κέλλαν μου καὶ προσκυνήσας τὴν Κυρίαν Θεοτόκον, παρεκάλουν αὐτὴν νὰ ἔμβῃ μέσα, διὰ νὰ εὐλογήσῃ τὸ κελλίον μου· ἡ δὲ Θεοτόκος δὲν ἔστεργε παντελῶς· ἐπειδὴ δὲ ἐγὼ πολλὴν ὥραν παρεκάλουν αὐτὴν λέγων· μὴ ἀποστραφήτω, ὦ Δέσποινα, ὁ δοῦλός σου, ἐντροπιασμένος ἀπὸ σοῦ, καὶ ὠνειδισμένος· καὶ ἄλλα παρόμοια. Ἐκείνη βλέπουσα πρὸς ἐμέ, ἀπεκρίθη μοι λέγουσα· ἔχεις τὸν ἐχθρόν μου μέσα εἰς τὸ κελλίον σου, καὶ πῶς ζητεῖς νὰ ἔμβω εἰς αὐτό; καὶ τοῦτο εἰποῦσα, ἔγινεν ἄφαντος. Ἐγὼ δὲ ἐξυπνήσας ἄρχισα νὰ κλαίω καὶ νὰ λυποῦμαι διὰ τὸν λόγον τοῦτον τῆς Θεοτόκου· καὶ ἐπειδὴ ἄλλος τινὰς δὲν ἦτον μέσα εἰς τὸ κελλίον μου, εἰμὴ μόνος ἐγώ, ἐσυλλογιζόμουν, μήπως ἔσφαλα εἰς κανένα πρᾶγμα μὲ τὸν λογισμόν μου εἰς τὴν Θεοτόκον, καὶ διὰ τοῦτο μὲ ἀπεστράφη· ἀλλὰ δὲν εὕρισκον τὸν ἑαυτόν μου, πῶς νὰ ἔπταισα εἰς αὐτήν. Ἐν ἀπορίᾳ λοιπὸν καὶ λύπῃ εὐρισκόμενος, ἔλαβον βιβλίον νὰ ἀναγνώσω, διὰ νὰ παρηγορηθῶ· ἦτον δὲ τὸ βιβλίον Ἡσυχίου πρεσβυτέρου Ἱεροσολύμων, τὸ ὁποῖον εἶχα ζητήσει πρὸς ὥραν ἀπὸ αὐτόν· ἀναγινώσκων δὲ αὐτό, εὑρίσκω κατὰ τὸ τέλος τοῦ βιβλίου, δύο βλασφήμους λόγους τοῦ δυσεβοῦς Νεστορίου. Ὅθεν ἐγνώρισα, πὼς αὐτὸς εἶναι ἐχθρὸς τῆς Θεοτόκου, ὁποῦ εἶχον εἰς τὸ κελλίον μου· καὶ παρευθὺς τὸ ἔστρεψα ὀπίσω εἰς ἐκεῖνον, ὁποῦ μοῦ τὸ ἔδωκεν, εἰπὼν αὐτῷ· λάβε τὸ βιβλίον σου ἀδελφέ, διὰ τὶ ἀπὸ αὐτὸ περισσότερον ἐζημιώθηκα, πάρεξ ὁποῦ ὠφελήθηκα. Ἐκεῖνος δὲ ἐρωτήσας καὶ μαθὼν τὴν αἰτίαν τῆς ζημίας ταύτης παρ᾿ ἐμοῦ, διηγηθέντος τὴν ὀπτασίαν, ἐνεπλήσθη ἀπὸ θεῖον ζῆλον, καὶ παρευθὺς ἔκοψεν ἀπὸ τὸ βιβλίον τοὺς δύο ἐκείνους βλασφήμους λόγους, καὶ τοὺς ἔκαυσεν εἰς τὴν φωτίαν, διὰ νὰ μὴν εὑρίσκεται εἰς τὸ κελλίον του ὁ ἐχθρὸς τῆς Δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου.

Δὲν πρέπει καὶ τοῦτο νὰ σιωπήσωμεν ἐδῶ· ὅτι ὁ Ἅγιος Κύριλλος, ὁ τόσον ἄκρος φίλος τοῦ Χριστοῦ, καὶ τόσον μέγας εἰς τὴν ἁγιότητα, εἶχεν ὅμως καὶ κάποιον ἔγκλημα εἰς τὸν ἑαυτόν του, ὄχι ἀπὸ κακίαν, καὶ γνῶσιν, ἀλλὰ ἀπὸ πρόληψιν καὶ ἄγνοιαν τῆς ἀληθείας· διότι μόνου του Θεοῦ εἶναι ἴδιον τὸ ἀναμάρτητον, καὶ τὸ νὰ εἶναι παντελῶς ἀπὸ κάθε πάθος ἀπίαστος, ὡς λέγει ὁ Θεολόγος Γρηγόριος· οἱ δὲ Ἅγιοι, ὅσον καὶ ἂν εἶναι Ἅγιοι, ὑπόκεινται ὅμως, ὡς ἄνθρωποι, εἰς τὴν ἀνθρωπίνην ἀσθένειαν, καὶ εἰς κάποια πάθη ἀνθρώπινα καὶ παραμικρά· ἅπτεται δὰρ οὗ μόνων τῶν πολλῶν, ἀλλὰ καὶ τῶν ἀρίστων ὁ μῶμος, ὡς μόνου ἂν εἶναι τοῦ Θεοῦ τὸ παντελῶς ἄπταιστον καὶ ἀνάλωτον πάθεσι. (Ἐπιτάφ. εἰς τὸν μ. βασιλ.). Ὅθεν ἀκολούθως καὶ ὁ Ἅγιος Κύριλλος, ὡς ἄνθρωπος ὁποῦ ἦτον, εἶχε κάποιον τι πάθος ἀνθρώπινον· ἀλλὰ πάλιν ἐδιώρθωσε τὸ τοιοῦτον πάθος μὲ θαυμάσιον τρόπον· ποῖον δὲ ἦτον τὸ πάθος; καὶ ποία ἐστάθη ἡ τούτου διόρθωσις; ἀκούσατε. Ὁ μέγας Κύριλλος, μὲ τὸ νὰ εἶχε συγγενῆ καὶ θεῖον τὸν Πατριάρχην Θεόφιλον, τὸν ἐχθρὸν τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, καὶ μὲ τὸ νὰ ἐπίστευεν ὡς ἀληθῆ, τὰ ψευδῆ κατηγορήματα ὁποῦ ἔλεγαν κατὰ τοῦ Χρυσοστόμου οἱ ἐχθροί του, ὄχι ἀπὸ κακίαν, ἀλλὰ ἀπὸ ἁπλότητά του καὶ ἀκακίαν, καθὼς εἶναι γεγραμμένον, ἄκακος ἀνὴρ πιστεύει παντὶ λόγω· ἀπὸ αὐτὰ λέγω τὰ δύο αἴτια, ἔφθασε νὰ λάβῃ ὁ θεῖος Κύριλλος κακὴν ὑπόληψιν ἐναντίον τοῦ Ἁγιωτάτου καὶ θείου Πατρὸς ἡμῶν Χρυσοστόμου. Ὅθεν ἐθυμόνετο κατ᾿ αὐτοῦ, ὄχι μόνον ὅταν ἔζη ἀκόμη ὁ θεῖος Χρυσόστομος, ἀλλὰ καὶ ἀφ᾿ οὗ ἐτελεύτησε· διατοῦτο οὐδὲ τὸ ὄνομά του ἤθελε νὰ μνημονεύῃ εἰς τὰ δίπτυχα μετὰ τῶν ἄλλων εὐσεβῶν Πατριαρχῶν, καθὼς ἦτον συνήθεια. Ἔγραψεν εἰς τὸν θεῖον Κύριλλον, ὁ μετὰ τὸν Ἀρσάκειον γενόμενος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Ἀττικός, παρασταίνωντάς του, πὼς καὶ αὐτὸς ἦτον ἕνας ἀπὸ τοὺς ἐχθροὺς τοῦ Χρυσοστόμου· ἀλλ᾿ ὕστερον στοχαζόμενος τὸ ἀθῷον καὶ ἀνέγκλητον τοῦ Ἁγίου ἐκείνου ἀνδρός, μετενόησεν εἰς τὸ πρότερον σφάλμα του, καὶ ἐσυναρίθμησε τὸ ὄνομα τοῦ Χρυσοστόμου ὁμοῦ μὲ τοὺς Ἁγίους, καὶ τὸ ἐμνημόνευεν· ὁμοῦ δὲ καὶ συμβουλεύοντας τὸν Ἅγιον ἀδελφικῶς, καὶ παρακαλώντας τὸν νὰ κάμῃ καὶ αὐτὸς τὸ ἴδιον, νὰ γράψῃ τὸ ὄνομα τοῦ Χρυσοστόμου εἰς τὰ δίπτυχα, καὶ νὰ τὸν μνημονεύῃ· ἀλλ᾿ ὁ θεῖος Κύριλλος δὲν ἤκουε, μὴ θέλοντας τάχα νὰ κατηγορήσῃ τὴν κατὰ τοῦ Χρυσοστόμου ἀπὸ Θεοφίλου γενομένην Σύνοδον.

Ἔγραψε μετὰ ταῦτα εἰς τὸν αὐτὸν θεῖον Κύριλλον καὶ ὁ Ἅγιος Ἰσίδωρος ὁ Πηλουσιώτης, συγγενὴς αὐτοῦ ὤν, καὶ παλαιότερος εἰς τὴν ἡλικίαν· καὶ παῤῥησίᾳ καὶ μετὰ πολλοῦ θάῤῥους ἐσυμβούλευεν αὐτόν, ὅτι, ἀδίκως καὶ παραλόγως ὀργίζεται κατὰ τοῦ ἀπταίστου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, καὶ ὅτι δὲν πρέπει τινὰς νὰ καταδικάζῃ ἄνθρωπον, ἀνίσως πρῶτον δὲν ἐξετάσῃ καταλεπτῶς τὴν αἰτίαν, καὶ τὸ σφάλμα τοῦ ἀνθρώπου ἐκείνου· διότι καὶ ὁ Θεός, καὶ μὲ ὅλον ὁποῦ ἠξεύρει τὰ πάντα πρὸ τοῦ νὰ γένουν καὶ προβλέπει τὰ μέλλοντα ὡς ἐνεστῶτα· ὅμως λέγει ἡ Ἁγία Γραφή, ὅτι ἐκατέβη ἀπὸ τὸν οὐρανὸν μόνος του εἰς τὰς πόλεις τῶν Σοδόμων, νὰ ἰδῇ, ἂν ἀληθῶς ἥμαρτον οἱ Σοδομῖται, ἢ ὄχι, διὰ νὰ ἠξεύρῃ· κραυγὴ Σοδόμων καὶ Γομόρρας πεπλήθυνται πρός με, καὶ αἱ ἁμαρτίαι αὐτῶν μεγάλαι σφόδρα· καταβὰς οὖν ὄψομαι, εἰ κατὰ τὴν κραυγὴν αὐτῶν τὴν ἐρχομένην πρός με συντελοῦνται· εἰ δὲ μή, ἵνα γνῶ. Τοῦτο δὲ ἐποίησεν ὁ Παντέφορος Κύριος, διὰ νὰ μᾶς δώσῃ παράδειγμα, νὰ μὴν πιστεύωμεν παρευθύς, εἰς τὰ λόγια τῶν κατηγόρων· ἀλλὰ μόνοι μας νὰ ἐξετάζωμεν πρότερον, ἕως οὗ νὰ πληροφορηθῶμεν, ἐὰν οὕτως ἔχῃ ἡ ἀλήθεια, καθὼς ἀκούωμεν· λοιπὸν καὶ σὺ (ἔλεγε πρὸς τὸν θεῖον Κύριλλον) πρέπει πρῶτα νὰ στοχάζεται, καὶ ἔπειτα νὰ ὀργίζεται, ἐὰν εὕρῃς εὔλογον αἰτίαν τῆς ὀργῆς· διότι, πολλοὶ ἀπὸ ἐκείνους ὁποῦ ἦσαν μετὰ σοῦ εἰς τὴν ἐν Ἐφέσῳ Σύνοδον, φανερὰ σὲ κατηγοροῦν, πὼς ἀδίκως θυμόνεσαι κατὰ τοῦ ἀθῴου Ἰωάννου· καὶ πώς, μὲ τὸ νὰ εἶσαι συγγενὴς τοῦ Θεοφίλου, μιμεῖσαι κατὰ πάντα τὴν κατάστασιν ἐκείνου. Ἐπειδὴ καθὼς ἐκεῖνος ἐδημοσίευσε τὴν μωρίαν του φανερά, διώκοντας ἀπὸ τὸν θρόνον του, τὸν ἄπταιστον, καὶ ἅγιον καὶ ἠγαπημένον τοῦ Θεοῦ Ἰωάννην· ἔτσι καὶ σὺ κάμνεις, κατηγορώντας καὶ διαβάλλοντας τὴν δόξαν τοῦ διωγμένου, καὶ μὲ ὅλον ὁποῦ αὐτὸς τώρα εἶναι ἀποθαμένος.

Καὶ πάλιν ὁ αὐτὸς Ἅγιος Ἰσίδωρος ἔγραψεν ἄλλην ἐπιστολὴν εἰς τὸν αὐτὸν θεῖον Κύριλλον καὶ τοῦ λέγει ταῦτα· «Μὲ φοβερίζουν τὰ παραδείγματα ὁποῦ εἶναι εἰς τὴν θείαν Γραφήν, καὶ μὲ βιάζουν νὰ σοῦ γράψω ἐκεῖνα ὁποῦ εἶναι χρειαζόμενα. Ἐὰν ἐγὼ εἶμαι Πατήρ σου, καθὼς μὲ ὀνομάζεις, φοβοῦμαι τὴν καταδίκην, ὁποῦ ἔλαβεν ὁ Ἠλεὶ ὁ Ἱερεὺς εἰς τὸν παλαιὸν νόμον, διὰ τὶ δὲν ἐπαίδευσε καθὼς ἔπρεπε, τοὺς υἱούς του ὁποῦ ἥμαρτον. Ἐὰν δὲ πάλιν ἐγὼ εἶμαι υἱός σου, καθὼς μόνος μου τὸ ἠξεύρω, φοβοῦμαι, μὴ μὲ καταλάβῃ ἡ παίδευσις ἐκείνη, ὁποῦ ἔλαβεν ὁ Ἰωνάθαν ὁ υἱὸς τοῦ Σαούλ, διὰ τὶ, δυνάμενος νὰ ἐμποδίση τὸν πατέρα του, ὁποῦ ἐζήτει μαγείας, δὲν τὸν ἐμπόδισεν ἀπὸ τὴν ἁμαρτίαν· διὰ τοῦτο ἐκεῖνος πρῶτον ἐφονεύθη εἰς τὸν πόλεμον· λοιπὸν διὰ νὰ μὴ καταδικασθῶ ἐγώ, σοῦ λέγω, ἐκεῖνα ὁποῦ εἶναι εἰς ὠφέλειάν σου· καὶ διὰ νὰ μὴ καταδικασθῇς καὶ σὺ ἀπὸ τὸν ἀπροσωπόληπτον καὶ δίκαιον κριτήν, ἄκουσόν μου· ῥίψαι τὸν θυμὸν ὁποῦ ἔχεις κατὰ τοῦ ἀποθανόντος, καὶ μὴ συγχύζῃς τὴν Ἐκκλησίαν τῶν ζώντων, καὶ προξενεῖς εἰς αὐτὴν ταραχᾶς».

Καὶ πάλιν εἰς ἄλλο μέρος τῆς Ἐπιστολῆς τοῦ λέγει· «Μὲ ἐρωτᾷς, διὰ τὶ, καὶ πῶς ἐξωρίσθη ὁ Ἰωάννης; πλὴν ἐγὼ καταλεπτῶς δὲν θέλω νὰ σοῦ ἀποκριθῶ, διὰ νὰ μὴ φαίνομαι, πὼς ὀνειδίζω καὶ κατακρίνω τοὺς ἄλλους· τοῦτο μόνον σοῦ λέγω, ὅτι, παράνομοι πολλοί, ἀδίκως κατ᾿ ἐκείνου, ἐτελείωσαν τὴν κακίαν τους· καὶ μὲ ὀλιγολογίαν σου φανερώνω τὴν κατάστασιν τῆς Αἰγύπτου, εἰς τὴν ὁποίαν γειτονεύεις. Ἡ Αἴγυπτος, τὸν Μωϋσῆν ἀρνήθη, καὶ εἰς τὸν Φαραὼ ἐδούλευσε· τοὺς ταπεινοὺς ἐπλήγωσε μὲ μάστιγας· τοὺς κοπιώντας Ἰσραηλίτας ἐβασάνισε. Πόλεις τῆς ἔκτιζαν, καὶ αὐτὴ τὸν μισθὸν τῶν ἐργατῶν δὲν ἐπλήρωσεν. Εἰς ταῦτα καὶ τὰ τοιαῦτα ἔργα ἡ Αἴγυπτος σχολάζουσα, ἐφύτρωσε τὸν Θεόφιλον, ὅστις ἐτίμα τὸν χρυσὸν ὡς Θεόν, αὐτὸς μὲ τοὺς ὁμόφρονάς του, ἐμίσησε, καὶ ἐλύπησε τὸν ἀγαπημένον ἄνθρωπον τοῦ Θεοῦ, καὶ θεοκύρηκα Ἰωάννην. Ἀλλ᾿ ὁ οἶκος τοῦ Δαβὶδ αὐξάνει μᾶλλον, καὶ στερεώνεται, ὁ δὲ οἶκος τοῦ Σαοὺλ ἐλαττώνεται καὶ ὀλιγοστεύει, καθὼς βλέπεις».

Ταῦτα τὰ γράμματα τοῦ Ἁγίου Ἰσιδώρου ἀναγινώσκοντας ὁ θεῖος Κύριλλος, ἄρχισε διὰ νὰ γνωρίζῃ τὸ σφάλμα του, καὶ νὰ διορθώνεται. Πλὴν τότε τὸ ἐγνώρισε καθαρά, καὶ τότε ἐντελῶς ἐδιορθώθη, ἀφ᾿ οὗ εἶδε τὴν ἀκόλουθον ὀπτασίαν. Ἐφάνη εἰς τὸν ὕπνον τοῦ Ἁγίου Κυρίλλου μίαν φοράν, πὼς εὑρίσκετο εἰς ἕνα τόπον πολλὰ ὡραῖον, καὶ γεμάτον ἀπὸ χαρὰν ἀνεκλάλητον, εἰς τὸν ὁποῖον ἔβλεπε τὸν Ἀβραάμ, τὸν Ἰσαάκ, τὸν Ἰακώβ, καὶ ἄλλους θαυμαστοὺς καὶ ἐνδόξους ἄνδρας τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης. Ὁμοίως ἔβλεπεν εἰς αὐτὸν καὶ πολλοὺς Ἁγίους της νέας χάριτος τοῦ Εὐαγγελίου. Εἰς τὸν τόπον δὲ ἐκεῖνον ἔβλεπε καὶ ἕνα Ναὸν φωτεινότατον, τοῦ ὁποίου ἡ ὡραιότης ἦτον ἀνερμήνευτος· μέσα δὲ εἰς τὸν Ναὸν ἤκουε πλῆθος πολύ, ὁποῦ ἔψαλαν μελῳδικότατα· ἐμβαίνωντας δὲ καὶ ὁ Ἅγιος μέσα εἰς τὸν Ναόν, ὅλος μὲν ἔγινεν ἔκθαμβος εἰς τὸν νοῦν ἀπὸ τὴν θεωρίαν τν ἐκεῖ· ὅλος δὲ ἐγέμισεν ἀπὸ χαρὰν καὶ γλυκύτητας εἰς τὴν καρδίαν διότι ἔβλεπεν ἐκεῖ τὴν Κυρίαν Θεοτόκον, περικυκλωμένην ἀπὸ πλῆθος Ἁγίων Ἀγγέλων, καὶ λάμπουσαν ἀπὸ δόξαν ἄῤῥητον ὁλοτρύγυρα· ἔβλεπε δὲ καὶ τὸν Ἅγιον Ἰωάννην τὸν Χρυσόστομον, ὁποῦ ἐστέκετο κοντὰ εἰς τὴν Θεοτόκον μὲ μεγάλην τιμήν, καὶ ἄστραπτεν ἀπὸ φῶς θαυμαστόν, ὡς Ἄγγελος Θεοῦ, κρατῶν εἰς χεῖρας καὶ τὸ βιβλίον τῶν διδαχῶν του· ἦσαν δὲ μαζὶ μὲ τὸν Χρυσόστομον καὶ ἄλλοι πολλοὶ ἔνδοξοι ἄνδρες περιστεκόμενοι εἰς αὐτὸν ὡσὰν ὑπηρέται, ὅλοι ἀρματωμένοι, καὶ τάχα ὡσὰν ἑτοιμασμένοι, διὰ νὰ κάμουν ἐκδίκησιν. Ταῦτα βλέπων ὁ θεῖος Κύριλλος, ἠγάπα νὰ ὑπάγῃ νὰ προσκυνήσῃ τὴν Κυρίαν Θεοτόκον, καὶ δὴ καὶ ἔδραμε πρὸς αὐτήν, διὰ νὰ τὴν προσκυνήσῃ· ἀλλ᾿ εὐθὺς ὁ Ἅγιος Ἰωάννης μὲ τοὺς δορυφόρους του, ἔδραμεν ἐναντίον του μὲ θυμόν, καὶ ὄχι μόνον τὸν ἐμπόδισεν ἀπὸ τὸ νὰ πλησιάσῃ κοντὰ εἰς τὴν Θεοτόκον, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὸν Ναὸν ἐκεῖνον τὸν ἀπεδίωξεν. Ὁ δὲ Ἅγιος Κύριλλος εἰς καιρὸν ὁποῦ ἐστέκετο ἔντρομος, συλλογιζόμενος πὼς ὠργίζετο κατ᾿ αὐτοῦ ὁ Χρυσόστομος, καὶ τὸν ἐδίωκεν ἀπὸ τὸν Ναόν, ἰδοὺ ἀκούῃ ἀπὸ τὴν Δέσποιναν, ὁποῦ ἐμεσίτευε, καὶ ἔλεγε πρὸς τὸν Ἰωάννην νὰ τὸν συγχωρήσῃ, καὶ ἀπὸ τὸν Ναὸν ἐκεῖνον νὰ μὴν τὸν ἀποδιώξη· ἐπειδὴ ὄχι ἀπὸ κακίαν, ἀλλὰ ἀπὸ ἄγνοιαν ἔλαβε κατ᾿ αὐτοῦ κακὴν ὑπόληψιν· «σύγγνωθι ἀγνοίᾳ γὰρ τὴν περί σου φαύλην ὑπόληψιν προσεκτήσατο· καὶ δηλώσει τῷ ταύτην μετὰ τὴν ἐπίγνωσιν ἀποκτήσασθαι.» *

* Τὰ λόγια ταῦτα, ὁμοίως καὶ τὰ κάτωθεν, εἶναι τοῦ Ἀνωνύμου συγγραφέως τοῦ Βίου τοῦ Χρυσοστόμου· ὅστις συντομωτέραν ἀναφέρει τὴν ὀπτασίαν ταύτην.

Ὁ δὲ Ἰωάννης ὑπεκρίνετο, πὼς δὲν ἔστεργε νὰ τὸν συγχωρήσῃ. Τότε λέγει πρὸς τὸν Ἰωάννην ἡ Θεοτόκος· διὰ τὴν ἀγάπην μου συγχώρησέ τον· ἐπειδὴ πολλὰ ἠγωνίσθη διὰ τὴν τιμήν μου, καταισχύνας τὸν ὑβριστήν μου Νεστόριον, καὶ ἐμένα Θεοτόκον ἀνακηρύξας εἰς τοὺς ἀνθρώπους. «Σύγγνωθι ἐμοῦ ἕνεκα· πολλὰ γὰρ διαπεπόνηκεν ὑπὲρ ἐμοῦ, Νεστόριον καταισχύνας τὸν ὑβριστήν, κἀμὲ Θεοτόκον ἀνακηρύξας». Ταῦτα ὡς ἤκουσεν ἀπὸ τὴν Θεοτόκον ὁ Χρυσόστομος, εὐθὺς κατεπράϋνε, καὶ ἐναγκαλισάμενος τὸν Ἅγιον Κύριλλον, ὡς φίλος φίλον, φιλικῶς καὶ γλυκερῶς ἐν ἀγάπῃ αὐτὸν ἠσπάζετο, καὶ οὕτως εἰρήνευσαν καὶ ἐφιλιώθησαν καὶ οἱ δύο Ἅγιοι πρὸς ἀλλήλους ἐν τῇ ὀπτασίᾳ ἐκείνῃ, διὰ μεσιτείας τῆς Θεοτόκου.

Ἐξυπνήσας λοιπὸν ὁ Ἅγιος Κύριλλος, καὶ στοχαζόμενος μὲ ἀκρίβειαν τὴν ὀπτασίαν ταύτην, ἐμετανόει πολλά, καὶ μόνος τὸν ἑαυτόν του ἐκατηγόρει, πὼς εἶχε πάθος τόσον καιρόν, μάταιον καὶ ἀσυλλόγιστον, εἰς τόσον εὐάρεστον τῷ Θεῷ, καὶ ἁγιώτατον ἄνδρα. Καὶ εὐθὺς συναθροίσας ὅλους τοὺς Ἐπισκόπους της Αἰγύπτου, ἔκαμεν ἑορτὴν καὶ πανήγυριν μεγάλην τοῦ Χρυσοστόμου· ἔγραψε τὸ ὄνομά του, καὶ τὸ ἐμνημόνευεν μετὰ τῶν μεγάλων Ἁγίων· ἐμακάριζεν αὐτὸν κατ᾿ ἔτος μὲ ἐγκωμιαστικοὺς λόγους· ἔγραψε τὸν βίον του εἰς σχέδια, ἀπὸ τὰ ὁποῖα μετὰ ταῦτα συνέγραψε τὸν βίον τοῦ Χρυσοστόμου, τὸν εὐρισκόμενον εἰς τὰ Χρυσοστομικά, Γεώργιος ὁ Ἀλεξανδρείας. Καὶ ἔτζι ἀκηκώθη ὁ μῶμος αὐτὸς ἀπὸ τὴν ἁγιότητα τοῦ θείου Κυρίλλου.

Ἀπὸ τότε λοιπὸν καὶ ὕστερα ἐπέρνα τὸν ὑπόλοιπον χρόνον τῆς ζωῆς του ὁ Μακάριος Κύριλλος, μὲ πολιτείαν θαυμάσιον, ποιμαίνων τὸ λογικὸν αὐτοῦ ποίμνιον εἰς νομὰς ζωηφόρους· πάντας ὁδηγῶν εἰς τὴν ὁδὸν τῆς σωτηρίας, καὶ μὲ μεγάλην σοφίαν, καὶ ποιμαντικὴν ἐπιστήμην, ἐλευθερώνοντας, ἀπὸ τὴν πλάνην τοῦ διαβόλου τοὺς πεπλανημένους. Ταύτης δὲ τῆς σοφίας, καὶ ἐπιστήμης του, ἀπόδειξις ἀρκετὴ εἶναι, τὸ ἀκόλουθον διήγημα· τὸ ὁποῖον θέλομεν προσθέσει ἐδῶ, ὡσὰν ἕνα γλύκισμα τῶν ἀκροατῶν, καὶ οὕτω νὰ δώσωμεν τέλος τοῦ λόγου.

Διηγεῖται ὁ Ἀββᾶς Δανιὴλ εἰς τὸ πατερικόν, ὅτι εἰς τὰ κατώτερα μέρη τῆς Αἰγύπτου ἦτον ἕνας γέρων Ὅσιος, Ἅγιος μὲν κατὰ τὴν πολιτείαν, κατὰ δὲ τὸν νοῦν ἁπλοῦς καὶ χονδρός· ὅθεν ἀπὸ τὴν ἁπλότητά του, ἐφρονοῦσε, καὶ ἔλεγεν, ὅτι ὁ Μελχισεδὲκ εἶναι Υἱὸς τοῦ Θεοῦ· τοῦτο ἀνήγγειλαν τινὲς εἰς τὸν Ἅγιον Κύριλλον· ὁ ὁποῖος προσκαλεσάμενος τὸν Γέροντα ἐκεῖνον, καὶ μαθών, ὅτι ποιεῖ σημεῖα καὶ θαύματα, καὶ ὅ,τι ζητήσῃ ἀπὸ τὸν Θεόν, τοῦ τὰ φανερώνει ὁ Θεός· ἐμεταχειρίσθη τοιαύτην σοφίαν, καὶ λέγει πρὸς τὸν Γέροντα μὲ πραότητα· «Ἀββᾶ, ἕνας λογισμὸς μοῦ λέγει, πὼς ὁ Μελχισεδὲκ εἶναι Υἱὸς τοῦ Θεοῦ, κι ἄλλος πάλιν λογισμὸς μοῦ λέγει, πὼς δὲν εἶναι Υἱὸς Θεοῦ, ἀλλὰ ἄνθρωπος, καὶ ἀρχιερεὺς τοῦ Θεοῦ· καὶ ἔχω περὶ τούτου ἀμφιβολίαν. Ὅθεν ἐπὶ τούτου σὲ ἔκραξα, καὶ σὲ παρακαλῶ νὰ παρακαλέσῃς τὸν Θεόν, νὰ σοῦ ἀποκαλύψῃ τὸ ἀληθές. Ὁ δὲ γέρων τοῦτο ἀκούσας, καὶ ἐλπίζοντας εἰς τὴν πολιτείαν του, ἀπεκρίθη μὲ θάρρος καὶ παῤῥησίαν· ἅφες με Δέσποτα νὰ παρακαλέσω τὸν Θεὸν τρεῖς ἡμέρας περὶ τούτου· καὶ ὅ,τι μοῦ ἀποκαλύψῃ ὁ Θεός, θέλω νὰ φανερώσω καὶ εἰς τὴν μεγάλην ἁγιοσύνην σου.

Καὶ λοιπὸν πηγαίνοντας ὁ γέρων εἰς τὸ κελλίον του, ἐκλείσθη τρεῖς ἡμέρας, καὶ παρεκάλει θερμῶς τὸν Κύριον νὰ τοῦ φανερώσῃ περὶ τοῦ Μελχισεδέκ· ἀποκαλυφθεὶς δὲ τὴν ἀλήθειαν ἐκ Θεοῦ, ἐγύρισε πρὸς τὸν Ἅγιον Κύριλλον καὶ τοῦ λέγει· ἄνθρωπος εἶναι, δέσποτα, ὁ Μελχισεδέκ, καὶ ὄχι Υἱὸς Θεοῦ· Ὁ δὲ Ἅγιος τοῦ εἶπε, καὶ πόθεν τὸ ἠξεύρης Πάτερ; ὁ γέρων ἀπεκρίθη· Ὁ Θεὸς μοῦ ἐφανέρωσε ὅλους τοὺς Πατριάρχας ἕνα καθ᾿ ἕνα, ἀπὸ τοῦ Ἀδὰμ ἕως τοῦ Μελχισεδέκ· τοὺς ὁποίους εἶδον ὅλους ὁποῦ ἀπέρασαν ἔμπροσθέν μου· κι ὅταν ἦλθεν ὁ Μελχισεδὲκ νὰ ἀπεράσῃ, εἶπέ μοι Ἄγγελος Κυρίου, ἰδού, οὗτος εἶναι ὁ Μελχισεδέκ· ἐπληροφορήθηκα λοιπὸν Δέσποτα, ὅτι ἀληθῶς ἔτζι εἶναι. Τότε ὁ Ἅγιος Κύριλλος εὐχαριστήσας τὸν Κύριον, ἐχάρη πολλά, πὼς ἠλευθέρωσεν ἀπὸ τὴν πλάνην τὸν γέροντα, καὶ ἀπέλυσεν αὐτὸν ἐν εἰρήνῃ. Ἀπελθὼν δὲ ὁ γέρων, ἐκήρυξεν εἰς ὅλους ὅτι ὁ Μελχισεδὲκ εἶναι ἄνθρωπος, καὶ ὄχι Υἱὸς τοῦ Θεοῦ· μὲ τοιαύτην σοφίαν καὶ μέθοδον τοῦ Ἁγίου, ὡδηγήθη ὁ ἁπλοῦς Γέρων εἰς τὴν ἐπίγνωσιν τῆς ἀληθείας.

Ἀφ᾿ οὗ δὲ ὁ Ἅγιος ἔζησε εἰς τὸν θρόνον τῆς Ἀλεξανδρείας χρόνους ὁλοκλήρους τριάκοντα δύο, καὶ ἐσύνθεσε πολλὰ βιβλία ψυχωφελῆ καὶ ὀρθόδοξα, ἀπὸ τὰ ὁποῖα τὰ πλέον ἐξαίρετα, εἶναι οἱ Θησαυροί, καὶ τὰ ὀνομαζόμενα Γλαφυρὰ εἰς τὴν Παλαιὰν Γραφήν· καὶ ἀφ᾿ οὗ ἐκαθάρισεν, εἰς τὰς ἡμέρας του, τὴν Ἐκκλησίαν τοῦ Χριστοῦ ἀπὸ τὰς αἱρέσεις, παρέδωκε τὴν Ἁγίαν ψυχήν του εἰς χεῖρας τοῦ Θεοῦ, κατὰ τὴν ἐννάτην τοῦ Ἰουνίου, εἰς τὴν ὁποίαν ἑορτάζεται ἡ καθ᾿ αὐτὸ καὶ κυρία μνήμη αὐτοῦ· (εἰς γὰρ τὴν δεκάτην ὀγδόην του Ἰανουαρίου μηνός, δὲν εἶναι ἡ μνήμη τῆς τελευτῆς του, ἀλλὰ ἡ μνήμη τῆς φυγῆς αὐτοῦ· δηλαδὴ τῆς ἀπὸ Ἀλεξανδρείας εἰς Ἔφεσον ἴσως ἀναβάσεως αὐτοῦ· ἀξία γὰρ ἑορτῆς ἐκρίθη ἡ τοιαύτη τοῦ Ἁγίου φυγή, διὰ τὶ ἐστάθη αἰτία πολλῶν ἀγαθῶν εἰς τὴν Ἐκκλησίαν τοῦ Χριστοῦ· καθ᾿ ὅτι δι᾿ αὐτῆς, ἡ μὲν Ἁγία καὶ Οἰκουμενικὴ Τρίτη Σύνοδος συνεκροτήθη· ἡ τοῦ νεστορίου βλάσφημος αἵρεσις ἐξωστρακίσθη, καὶ ἡ ὀρθοδοξία τῆς Πίστεως εἰς τὴν Οἰκουμένην ἐκηρύχθη· μαρτυροῦσι δὲ τοῦτο, καὶ ἄλλα πολλά, μάλιστα δὲ οἱ ἐν τῇ δεκάτῃ ὀγδόῃ τοῦ Ἰανουαρίου εὐρισκόμενοι στίχοι οὗτοι·

Φυγῆς Κυρίλλου σήμερον μνήμην ἄγει
Ἀλλ᾿ οὗ τελευτῆς, τῆς ἀειμνήστου Κτίσις.

Τὸ δὲ σιγῇς (ἀντὶ φυγῆς) εὑρισκόμενον ἐν τοῖς τετυπωμένοις Μηναίοις, τυπογραφικὸν σφάλμα ἐστίν. Ὁμοίως ἐξ ἀντιστρόφου μαρτυροῦσι τοῦτο, καὶ οἱ ἐν τῷ χειρογράφῳ συναξαριστὴ εὐρισκόμενοι στίχοι οὗτοι, κατὰ τὴν θ´ τοῦ Ἰουνίου Μηνός.

Θανὼν Κύριλλος, τῆς Ἀλεξάνδρου Πάπας
Πρὸς Κύριον μετῆλθε πάντων κυρίων.

Εὕρατο τύμβῳ χοῦν, ἔννατον Κύριλλος εἰς ἧμαρ.

Παρεστάθη δὲ μόνη αὐτὴ ἡ Κυρία καὶ Δέσποινα Θεοτόκος, εἰς τὸν θάνατον τοῦ Ἁγίου Κυρίλλου, καὶ ἐπεσκέφθη τὸν δοῦλόν της μετὰ ἐπιμελείας· ὅτι καὶ αὐτὸς εἰς τὴν ζωήν του τὴν ἐδούλευσε πιστῶς, καὶ ἠγωνίσθη πολλὰ διὰ τὴν τιμήν της ὁ τρισμακάριστος. Καὶ τώρα εὑρίσκεται εἰς τοὺς Οὐρανούς, καὶ συναγάλλεται μὲ ὅλους τοὺς χοροὺς τῶν Ἀγγέλων, μὲ Πατριάρχας, μὲ Προφήτας, μὲ Ἀποστόλους, μὲ Ἱεράρχας, καὶ μὲ ὅλους ἁπλῶς τοὺς ἀπ᾿ αἰῶνος Ἁγίους· ἐξαιρέτως δὲ καὶ μάλιστα μὲ τὸν ἄκρον, καὶ ἠγαπημένον του φίλον, θεῖον Ἰωάννην τὸν Χρυσόστομον, καὶ παρίσταται ἀμέσως εἰς τὸν θρόνον Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ, καὶ τῆς Παναχράντου αὐτοῦ Μητρός, ὑπὲρ ὧν ὑπερμάχησε καὶ ἐκακοπάθησε, καὶ τὴν Παναγίαν καὶ Ὁμοούσιον Τριάδα ἀκαταπαύστως παρακαλεῖ διὰ ὅλους τοὺς Χριστιανούς, ἵνα καὶ αὐτοὶ τύχωσι τῆς Βασιλείας τῶν Οὐρανῶν· ἧς γένοιτο πάντας ἡμᾶς ἐπιτυχεῖν, χάριτι καὶ φιλανθρωπίᾳ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ· ᾧ πρέπει πάσα δόξα σὺν τῷ Πατρί, καὶ τῷ Ἁγίῳ Πνεύματι, νῦν καὶ ἀεί, καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.

ΥΠΟΜΝΗΜΑΤΑ

ΕΚ ΤΟΥ ΣΥΝΑΞΑΡΙΣΤΟΥ
ΤΟΥ ΟΣΙΟΥ ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ ΤΟΥ ΑΓΙΟΡΕΙΤΟΥ

Ὑπόμνημα τῆς ΙΗ´ Ἰανουαρίου.

Ὁ Ἅγιος Κύριλλος ἦτον ἐπὶ τῆς βασιλείας Θεοδοσίου τοῦ μικροῦ ἐν ἔτει υιε´ [415], ἀνεψιὸς ὢν Θεοφίλου Ἀρχιεπισκόπου Ἀλεξανδρείας, καὶ τοῦ θρόνου αὐτοῦ γενόμενος διάδοχος. Οὗτος ἐστάθη ἔξαρχος καὶ προστάτης τῆς ἐν Ἐφέσῳ ἁγίας καὶ Οἰκουμενικῆς Τρίτης Συνόδου, τῆς ἐν ἔτει υλα´ [431] συγκροτηθείσης, καὶ τὸν δυσσεβῆ καθεῖλε Νεστόριον, ὁ ὁποῖος βλάσφημα πολλὰ κατὰ τῆς Ἁγίας Δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου, ὁ κακόδοξος ἐδογμάτισε. Μὲ πολλὰ δὲ κατορθώματα καὶ ἀρετὰς ὁ Ἅγιος οὗτος Κύριλλος διαλάμψας, πρὸς Κύριον ἐξεδήμησε.

Ὀλίγον τι εἶχε πλέον εὔμορφον τὸ χρῶμα τοῦ προσώπου, εἶχε τὰ ὀφρύδια δασέα καὶ μεγάλα καὶ στρογγυλὰ μὲ εὐαρμοστίαν. Ἦτον μακρομύτης, εἶχε τὰ μάγουλα μακρά, καὶ τὰ χείλη παχέα, ἦτον φαλακρός, εἶχε τὸ μέτωπον μικρόν, καὶ τὸ γένειον δασὺ καὶ μακρόν, εἶχε τὰ μαλλία συνεστραμμένα καὶ σκαντζουρά, ἦτον ὀλίγον ξανθός, εἶχε τὰς τρίχας μεμιγμένας, ἤτοι ἄσπρας μὲ μαύρας. Τελεῖται δὲ ἡ Σύναξις αὐτῶν ἐν τῇ ἁγιωτάτῃ Μεγάλῃ Ἐκκλησίᾳ.

Σημειοῦμεν ἐδῶ, ὅτι ἡ κυρία μνήμη τῆς τελευτῆς τοῦ Ἁγίου Κυρίλλου, δὲν εἶναι σήμερον, ἀλλὰ κατὰ τὴν ἐνάτην τοῦ Ἰουνίου μηνός. Σήμερον δὲ εἶναι μόνον ἡ μνήμη τῆς φυγῆς τοῦ Ἁγίου, ὡς δηλοῖ τὸ δίστιχον τοῦτο, δηλαδὴ τῆς ἀπὸ Ἀλεξανδρείας εἰς Ἔφεσον ἴσως ἀναβάσεως αὐτοῦ. Ἀξία γὰρ ἑορτῆς ἐκρίθη ἡ τοιαύτη τοῦ Ἁγίου φυγή, διατὶ ἐστάθη αἰτία πολλῶν ἀγαθῶν εἰς τὴν Ἐκκλησίαν τοῦ Χριστοῦ. Καθότι δι᾿ αὐτῆς, ἡ μὲν ἁγία καὶ Οἰκουμενικὴ Τρίτη Σύνοδος συνεκροτήθη, ἡ τοῦ Νεστορίου βλάσφημος αἵρεσις ἐξωστρακίσθη, καὶ ἡ Ὀρθοδοξία τῆς πίστεως εἰς τὴν οἰκουμένην ἐκηρύχθη. Τὸ δὲ σιγῆς ὁποῦ εὑρίσκεται ἐν τοῖς τετυπωμένοις Μηναίοις ἀντὶ τοῦ φυγῆς, τυπογραφικὸν σφάλμα ἐστίν.

Ὑπόμνημα τῆς Θ´ Ἰουνίου.

Τὸν κατὰ πλάτος Βίον τοῦ Ἁγίου τούτου Κυρίλλου, ὅστις ἤκμασε κατὰ τὸ υκ´ [420] ἔτος, ὅρα εἰς τὸ Νέον Ἐκλόγιον, τὸν ὁποῖον ἡ ἐμὴ ἀδυναμία μετέφρασεν βέλτιον, καὶ εἰς ἣν ὁρᾶται τελειότητα ἤγαγεν. Ὁμοίως ὅρα περὶ τοῦ Ἁγίου τούτου, καὶ εἰς τὴν δεκάτην ὀγδόην τοῦ Ἰανουαρίου. Σημειοῦμεν δὲ ἐνταῦθα, ὅτι ἡ καθ᾿ αὑτὸ καὶ κυρία μνήμη καὶ κοίμησις τοῦ Ἁγίου τούτου, ἑορτάζεται σήμερον. Εἰς δὲ τὴν δεκάτην ὀγδόην τοῦ Ἰανουαρίου μηνός, δὲν ἑορτάζεται ἡ μνήμη τῆς κοιμήσεως καὶ τελευτῆς του, ἀλλὰ ἡ μνήμη τῆς φυγῆς του. Δηλαδὴ τῆς ἀπὸ τῆς Ἀλεξανδρείας εἰς Ἔφεσον ἴσως ἀναβάσεώς του. Ἀξία γὰρ ἑορτῆς ἐκρίθη ἡ τοιαύτη τοῦ Ἁγίου φυγή, διατὶ ἐστάθη αἰτία πολλῶν ἀγαθῶν εἰς τὴν Ἐκκλησίαν τοῦ Χριστοῦ. Καθότι δι᾿ αὐτῆς, ἡ μὲν ἁγία καὶ Οἰκουμενικὴ Τρίτη Σύνοδος συνεκροτήθη, ἡ δὲ τοῦ Νεστορίου βλάσφημος αἵρεσις ἐξωστρακίσθη, καὶ ἡ Ὀρθοδοξία τῆς πίστεως εἰς τὴν οἰκουμένην ἐκηρύχθη. Μαρτυροῦσι δὲ τοῦτο, καὶ ἄλλα πολλά, μάλιστα δὲ οἱ ἐν τῇ δεκάτῃ ὀγδόῃ τοῦ Ἰανουαρίου εὑρισκόμενοι στίχοι οὗτοι.

Φυγῆς Κυρίλλου σήμερον μνήμην ἄγει,
Ἀλλ᾿ οὐ τελευτῆς τῆς ᾀειμνήστου κτίσις.

Τὸ δέ, σιγῆς (ἀντὶ φυγῆς) εὑρισκόμενον ἐν τοῖς τετυπωμένοις Μηναίοις, τυπογραφικὸν σφάλμα ἐστίν. Ὅτι δὲ ἐξ ἀντιστρόφου, σήμερον εἶναι ἡ καθ᾿ αὑτὸ μνήμη τῆς κοιμήσεως τοῦ Ἁγίου, μαρτυροῦσι καὶ τοῦτο οἱ ἀνωτέρω στίχοι τοῦ Χριστοφόρου Πατρικίου Μυτιληναίου.

Τούτου τοῦ Ἁγίου τὴν Ἀκολουθίαν ἀνεπλήρωσεν ἡ ἐμὴ ἀδυναμία, καὶ τελείαν αὐτὴν ἀπειργάσατο. Οὐ γὰρ ἔκρινα εὔλογον νὰ μὴ μεταδώσω εἰς τὸ κοινὸν διὰ τοῦ τύπου, τοιούτου μεγάλου Πατρὸς τροπάρια. Περὶ τοῦ Ἁγίου Κυρίλλου τούτου γράφει ὁ Εὐεργετινός, σελ. 453, ὅτι ἠρώτησεν αὐτὸν ἕνας ἀδελφός, ὅστις ἐνωχλεῖτο ἀπὸ τοὺς λογισμοὺς τῆς πορνείας, λέγων· τί ποιήσω Πάτερ; Καὶ ἀπεκρίθη αὐτῷ ὁ Ἅγιος· ἀνίσως δὲν ἔχῃς λογισμούς, ἔχεις τὴν πρᾶξιν, ἤτοι ἀνίσως δὲν ἀντιστέκεσαι εἰς τοὺς αἰσχροὺς λογισμούς, φανερὸν ὅτι πράττεις αὐτούς, καὶ διὰ τοῦτο δὲν ἐνοχλεῖσαι πλέον ἀπὸ αὐτούς. Διατὶ ἐκεῖνος ὁποῦ τελειόνοι διὰ τοῦ ἔργου, ὅσα οἱ λογισμοὶ τοῦ ὑποβάλλουσιν, αὐτός, πῶς θέλει ἐνοχλεῖται ἀπὸ αὐτούς; Εἶπε δὲ ὁ Ἅγιος πρὸς τὸν ἀδελφόν· μήπως ἔχῃς συνομιλίαν καὶ συναναστροφὴν μὲ γυναῖκα; Ὁ ἀδελφὸς ἀπεκρίθη, οὐχί, ἀλλ᾿ οἱ λογισμοί μου, εἶναι παλαιοὶ καὶ νέοι ζωγράφοι (ἤγουν αἱ ἐνθυμήσεις καὶ τὰ εἴδωλα τῶν λογισμῶν, εἶναι ὁποῦ μὲ ἐνοχλοῦσιν, αἱ ὁποῖαι ἐνθυμήσεις, εἶναι μὲν παλαιοὶ ζωγράφοι, καθότι παλαιὰ ἔφθασαν νὰ τυπωθοῦν εἰς τὴν φαντασίαν μου· εἶναι δὲ καὶ νέοι ζωγράφοι, καθότι συνεχῶς διὰ τῆς προλήψεως ἢ προσβολῆς, νεάζουν καὶ ἀνακαινίζονται εἰς τὴν φαντασίαν μου). Ἀπεκρίθη αὐτῷ ὁ Ἅγιος· νεκροὺς μὴ φοβῆσαι, ἀλλὰ τοὺς ζωντανοὺς φεῦγε, καὶ ἐκτείνου μᾶλλον εἰς προσευχήν. Καὶ νεκροὺς μέν, ὠνόμασεν ὁ θεῖος Πατήρ, τὰς παλαιὰς ἐνθυμήσεις τῶν ἀπόντων προσώπων, ὁποῦ εἶδέ τινας. Ζωντανοὺς δέ, τὰς συνομιλίας καὶ συναναστροφὰς τῶν παρόντων ζώντων προσώπων, ἀπὸ τὰ ὁποῖά τινας σκανδαλίζεται. Σημείωσαι, ὅτι εἰς τὸν μέγαν τοῦτον Κύριλλον ἐγκώμιον γλαφυρώτατον ἔπλεξεν ὁ ὑπερφυὴς Ζωναρᾶς, οὗ ἡ ἀρχή· «Ἄρδει μὲν ὁ πολυχεύμων Νεῖλος, ὁ ποταμὸς ὁ Αἰγύπτιος». (Σῴζεται ἐν τῇ Μεγίστῃ Λαύρᾳ, ἐν τῷ τετάρτῳ Πανηγυρικῷ τῆς Ἱερᾶς Μονῆς τοῦ Βατοπαιδίου, καὶ ἐν τῇ τοῦ Διονυσίου, ἀλλὰ δὴ καὶ ἐν τῇ τῶν Ἰβήρων.)

ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΚΥΡΙΛΛΟΥ
ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ

Ἐκ τῆς ἐκδόσεως «Νέος Συναξαριστὴς τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας»
Ἱερᾶς Μονῆς Σίμωνος Πέτρας Ἁγίου Ὄρους, τ.10 (Ἰούνιος), Ἐκδόσεις Ἴνδικτος, Ἀθῆναι 2005

Τῇ ἐνάτῃ τοῦ μηνὸς Ἰουνίου, μνήμη τοῦ ἁγίου καὶ θεοφόρου πατρὸς ἡμῶν ΚΥΡΙΛΛΟΥ, ἀρχιεπισκόπου Ἀλεξανδρείας.

Μετὰ τὸν ἅγιο Ἀθανάσιο, ποὺ ὑπῆρξε ὁ ἀσυμβίβαστος ὑπερασπιστὴς τοῦ ὁμοουσίου, ἡ Ἐκκλησία τῆς Ἀλεξανδρείας ὑπῆρξε γιὰ τὴν οἰκουμένη φάρος τῆς Ὀρθοδοξίας χάρις στὸν ἅγιο Κύριλλο, τὸν ὑπέρμαχο τῆς Θεοτόκου, τοῦ θεμελίου λίθου τοῦ δόγματος τῆς Ἐνανθρωπήσεως.

Ὁ ἅγιος Κύριλλος γεννήθηκε περὶ τὸ 375 (ἢ 380), καὶ ἀπὸ πολὺ νωρὶς τέθηκε ὑπὸ τὴν προστασία τοῦ θείου του Θεοφίλου, ἀρχιεπισκόπου Ἀλεξανδρείας, ὁ ὁποῖος τοῦ ἐξασφάλισε ὁλοκληρωμένη μόρφωση στὴν ῥητορικὴ καὶ στὴν φιλοσοφία, πρωτίστως ὅμως στὴν Ἁγία Γραφή, τὴν ὁποία ὁ Κύριλλος γνώριζε σχεδὸν ἀπ᾿ ἔξω καὶ ἦταν σὲ θέση νὰ χρησιμοποιεῖ μὲ θαυμαστὸ τρόπο. Σὲ ἡλικία περίπου 18 ἐτῶν, ὁ θεῖος του τὸν ἔστειλε στὴν ἔρημο τῆς Νιτρίας γιὰ νὰ συμπληρώσει τὴν μόρφωσή του μὲ τὴν ἀσκητικὴ ἐπιστήμη. Ὅταν μετὰ πέντε χρόνια (περὶ τὸ 399) ἐπέστρεψε στὴν Ἀλεξάνδρεια, ἔθεσε τὴν μεγάλη του παιδεία στὴν ὑπηρεσία τῆς Ἐκκλησίας. Ὁ Θεόφιλος τοῦ ἐμπιστεύθηκε τὴν διδασκαλία τῆς Ἁγίας Γραφῆς, τὸν ἐνέταξε στὸν κλῆρο καὶ τὸν προάλειφε γιὰ διάδοχό του. Ὁ Κύριλλος τὸν συνόδευσε στὴν Βασιλεύουσα καὶ παρευρέθη στὴν παράνομη σύνοδο τῆς Δρυός (403), ἡ ὁποία καταδίκασε ἀδίκως τὸν ἅγιο Ἰωάννη τὸν Χρυσόστομο. Ἔκτοτε ἀρνιόταν γιὰ μεγάλο χρονικὸ διάστημα νὰ μνημονεύσει τὸ ὄνομα τοῦ ἁγίου ἱεράρχη στὰ δίπτυχα – περισσότερο λόγῳ τῆς προσήλωσής του στὴν μνήμη τοῦ θείου του, παρὰ ἐξαιτίας δογματικῆς ἀντίθεσης πρὸς τὸν Χρυσόστομο –καὶ μόνο μετὰ ἀπὸ ἐπίμονες παροτρύνσεις τοῦ ὁσίου Ἰσιδώρου τοῦ Πηλουσιώτου (4 Φεβρ.) καί, καθὼς λέγεται, ἀπὸ ὅραμα τῆς Θεοτόκου, ἡ ὁποία εἶχε στὸ πλευρό της τὸν ἅγιο Ἰωάννη τὸν Χρυσόστομο, συναίνεσε νὰ ἀποκαταστήσει τὸ ὄνομά του καὶ ἔγινε μάλιστα ἔνθερμος ὑποστηρικτὴς τῆς τιμῆς του (417).

Ὅταν ἐκοιμήθη ὁ Θεόφιλος (412), ὁ Κύριλλος χειροτονήθηκε ἀμέσως ἀρχιεπίσκοπος Ἀλεξανδρείας, παρὰ τὴν βίαιη ἀντίθεση τῶν ὑποστηρικτῶν τοῦ ἀρχιδιακόνου Τιμοθέου. Μὲ τὸν ἐνεργητικὸ χαρακτῆρα του καὶ τὸν φλογερὸ ζῆλο γιὰ τὴν ὑπεράσπιση τῆς ἀληθείας, ποὺ τὸν διέκρινε, ὁ ἅγιος Κύριλλος ἐπιδόθηκε στὴν στερέωση τῆς ἑνότητας τῆς Ἐκκλησίας του, ποὺ βρισκόταν τοὺς χρόνους ἐκείνους σὲ πλήρη ἄνθιση, ἀλλὰ ἀπειλοῦνταν ἀπὸ ποικίλα διαιρετικὰ στοιχεῖα. Κήρυττε στὸ πλήρωμα τὴν ἀγάπη τῆς ἀληθινῆς Πίστεως, τὴν ὁποία διέσωσαν οἱ ἅγιοι Πατέρες χάρις σὲ τόσους ἀγῶνες κατὰ τῶν αἱρετικῶν καὶ ἔλαβε αὐστηρὰ μέτρα ἐναντίον τῶν σχισματικῶν νοβατιανῶν, οἱ ὁποῖοι προσείλκυαν πολλοὺς Ὀρθοδόξους ἐξαιτίας τῆς αὐστηρότητας τοῦ βίου τους καὶ τοῦ ἀκάμπτου ἤθους τους. Ἔκλεισε τοὺς ναούς τους καὶ ἀπαγόρευσε στὸν ἐπίσκοπό τους νὰ ἀσκεῖ τὸ ἀξίωμά του. Γιὰ νὰ καταπολεμήσει τὰ ὑπολείμματα τῆς εἰδωλολατρίας καὶ τὶς δεισιδαιμονίες, ποὺ παρέμεναν ἀνεκρίζωτες στοὺς κόλπους τοῦ λαοῦ, μετέφερε τὰ λείψανα τῶν ἁγίων Κύρου καὶ Ἰωάννου (28 Ἰουν.) ἀπὸ τὴν Ἀλεξάνδρεια στὸ εἰδωλολατρικὸ τέμενος στὴν Μένουθι, κοντὰ στὴν Κανώπη, τὸ ὁποῖο ἦταν περιβόητο γιὰ τοὺς χρησμούς, ποὺ ἔδιναν οἱ δαίμονες, καὶ μπῆκε ὁ ἴδιος ἐπικεφαλῆς τῆς λιτάνευσης, ποὺ διήρκεσε μία ὁλόκληρη ἑβδομάδα (414).

Παρὰ τὸ γεγονὸς ὅτι ἦ ταν χριστιανική, ἡ πόλη τῆς Ἀλε ξάνδρειας συμπεριελάμβανε σημαντικὴ ἑβραϊκὴ μειονότητα, ἡ ὁποία διετάρασσε συχνὰ τὴν εἰρήνη μὲ στάσεις καὶ ἐπιθέσεις κατὰ τῶν χριστιανῶν. Μετὰ ἀπὸ κάποια συμβάντα, ὁ ἐπίσκοπος κάλεσε τοὺς Ἑβραίους ἡγέτες καὶ τοὺς ἐπετίμησε ἀπειλῶντας τους. Αὐτοὶ γιὰ νὰ ἐκδικηθοῦν, διέδωσαν ψευδεῖς φῆμες γιὰ πυρκαγιὰ στὸν ναὸ τοῦ Ἁγίου Ἀλεξάνδρου, ὅπου συγκεντρώθηκε πλῆθος χριστιανῶν καὶ ἐσφάγησαν πολλοί. Μπροστὰ στὴν ἀδράνεια τοῦ ἐπάρχου Ὀρέστη, ὁ ὁποῖος φοβούμενος τὴν αὐξανομένη ἀνάμειξη τοῦ ἐπισκόπου στὰ πράγματα τῆς πόλεως διέκειτο μᾶλλον εὐνοϊκὰ πρὸς τοὺς Ἑβραίους, ὁ ἅγιος Κύριλλος προέβη στὴν ἀπέλασή τους καὶ μετέτρεψε τὶς συναγωγές τους σὲ ναοὺς τοῦ Κυρίου. Ἔτσι, ἡ ἑβραϊκὴ κοινότητα τῆς Ἀλεξάνδρειας, ὀνομαστὴ ἀπὸ τὰ χρόνια τοῦ Μεγάλου Ἀλεξάνδρου, ἔπαψε νὰ ὑπάρχει. Τὰ γεγονότα αὐτά, ὅμως, δηλητηρίασαν τὶς σχέσεις τοῦ ἀρχιεπισκόπου μὲ τὸν ἔπαρχο. Πεντακόσιοι μοναχοὶ τῆς Νιτρίας, ἀφοσιωμένοι στὸν Κύριλλο, ἔκλεισαν μία ἡμέρα τὸν δρόμο στὸν ἄρχοντα καὶ τὸν ὀνόμασαν εἰδωλολάτρη· Εἷς δὲ ἐξ αὐτῶν, ὀνόματι Ἀμμώνιος, ἁρπάζοντας μία πέτρα τὴν πέταξε στὸ κεφάλι τοῦ ἐπάρχου. Συνελήφθη ἀμέσως καὶ βασανίσθηκε τόσο βίαια, ποὺ πέθανε. Νέες ταραχές, ἐπίσης, στάθηκαν ἡ ἀφορμὴ γιὰ τὸν ἐπονείδιστο φόνο τῆς Ὑπατίας, γυναίκας ἐνάρετης, μεγάλου κύρους σὲ θέματα φιλοσοφίας, τὴν ὁποία ὅλος ὁ κόσμος τιμοῦσε, ἀπὸ ἀνεξέλεγκτη ὁμάδα φανατικῶν χριστιανῶν, ποὺ ὑποπτευόμενοι ὅτι μεσολαβοῦσε μεταξὺ τοῦ ἐπισκόπου καὶ τοῦ ἐπάρχου Ὀρέστη ἤθελαν νὰ ἀποτρέψουν τὴν συμφιλίωσή τους. Μπροστὰ στὶς αἱματηρὲς αὐτὲς ταραχὲς ὁ ἅγιος Κύριλλος ἀγωνίσθηκε, γιὰ νὰ γίνει σεβαστὴ ἡ δικαιοσύνη καὶ τελικὰ κατόρθωσε νὰ ἐξασφαλίσει τὴν αὐθεντία τῆς Ἐκκλησίας σὲ ὅλους τοὺς τομεῖς τοῦ βίου τῆς πόλεως.

Κληρονόμος τῶν παραδόσεων τῆς περίφημης Σχολῆς Ἀλεξανδρείας καὶ πιθανῶς μαθητὴς τοῦ Διδύμου τοῦ Τυφλοῦ, ὁ ἅγιος ἐπίσκοπος ἀφιέρωνε μεγάλο μέρος τοῦ χρόνου του στὴν συγγραφὴ ἑρμηνευτικῶν ἔργων, τὰ ὁποῖα σχολίαζαν συστηματικά, σύμφωνα μὲ τὸν ἀλληγορικὸ καὶ ἠθικὸ τρόπο, ὅλες τὶς λεπτομέρειες τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, στὴν ὁποία διέκρινε τὸ «Μυστήριο τοῦ Χριστοῦ φανερωμένο ἐν αἰνίγμασι». Αὐτὴ ἡ ἀντίληψις τοῦ Ἑνὸς Χριστοῦ, τέλους τοῦ Νόμου καὶ τῶν Προφητῶν, ἐπρόκειτο νὰ καθοδηγεῖ ὅλο τὸν βίο του καὶ σύντομα ἡ θεία Πρόνοια θὰ ἀπαιτοῦσε νὰ τὴν ἐφαρμόσει τόσο σὲ θεολογικὸ ἐπίπεδο, ὅσο καὶ σὲ κεῖνο τῆς ἐκκλησιαστικῆς δράσεως.

Τὸ 428 ἐκλήθη ἀπὸ τὴν Ἀντιόχεια στὴν Κωνσταντινούπολη, μὲ σκοπὸ νὰ ἀνέλθει στὸν πατριαρχικὸ θρόνο ὁ πρεσβύτερος Νεστόριος, περίφημος γιὰ τὴν εὐγλωττία του καὶ τὴν αὐστηρότητα τοῦ βίου του. Ἡ ἐκλογὴ αὐτὴ χαιρετίσθηκε μὲ μεγάλη χαρά, ὄχι μόνο ἀπὸ τὸν λαὸ τῆς Βασιλεύουσας, ὁ ὁποῖος ἤλπιζε νὰ δεχθεῖ ἕνα νέο Χρυσόστο μο, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὸ σύνολο τῶν ἐπισκόπων, συμπεριλαμβανομένου καὶ τοῦ Κυρίλλου. Ὡστόσο, μόλις χειροτονήθηκε, ὁ Νεστόριος ἔβγαλε τὴν μάσκα τῆς εὐσεβείας καὶ ἐπέδει ξε ἀσυγκράτητο ζῆλο στὴν καταπολέμηση τῶν αἱρετικῶν, δηλώνοντας ἕτοιμος νὰ ἀναστατώσει τὶς πόλεις γιὰ νὰ τοὺς ἐκδιώξει. Σύντομα κατέστη μισητὸς γιὰ τὶς βιαιότητές του καὶ τὴν ἀλαζονεία του καὶ ἄρχισε νὰ κάνει ἀπερίσκεπτες δηλώσεις στὸ ζήτημα τῆς Ἐνανθρωπήσεως τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ. Ὠθῶντας ὣς τὶς ἔσχατες συνέπειές της τὴν θεολογία τῆς Σχολῆς τῆς Ἀντιοχείας – ἡ ὁποία ἀρεσκόταν νὰ διακρίνει στὶς ἐνέργειες τοῦ Κυρίου ἐκεῖνες, ποὺ ἀπέρρεαν ἀπὸ τὴν θεία φύση καὶ ἐκεῖνες ποὺ ἀνῆκαν στὴν ἀνθρωπίνη φύση Του – ὁ Νεστόριος ἐπεχείρησε νὰ δώσει μία ἀφηρημένη καὶ λογοκρατικὴ ἑρμηνεία τῆς Ἐνανθρωπήσεως, χωρὶς ὡστόσο νὰ διαθέτει τις κατάλληλες ἔννοιες, γιὰ νὰ ἐξηγήσει τὸν τρόπο τῆς ἑνώσεως τῶν δύο φύσεων. Εἰσάγοντας τὴν διττότητα ὑποκειμένου μεταξὺ τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ καὶ τοῦ Χριστοῦ, «τοῦ προσληφθέντος ἀνθρώπου», ἰσχυριζόταν ὅτι ἔπρε πε κανεὶς νὰ ἀποδίδει στὸ ἕνα ἢ στὸ ἄλλο τοὺς χαρακτῆρες τῆς θείας φύσε ως καὶ τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως ἀντίστοιχα. Ὁδηγήθηκε κατὰ συνέπεια στὴν θεωρία ὅτι ὁ Λόγος προσέλαβε τὴν ἀνθρωπότητα μόνο ὡς σκηνή, ὡς ὄργανο, καὶ ὅτι ἡ Παρθένος Μαρία δὲν ἦταν «Θεοτόκος» - ἕναν ὅρο, ποὺ ἡ παράδοση τῆς Ἐκκλησίας εἶχε καθιερώσει πρὸ πολλοῦ – ἀλλὰ μόνο «Χριστοτόκος». Διακηρύσσοντας ὅτι δὲν μπορεῖ νὰ λέει κανεὶς ὅτι «ὁ Θεὸς γεννήθηκε ἀπὸ τὴν Παρθένο, ἀλλὰ ὅτι ἑνώθηκε μόνο μὲ ἐκεῖνον (τὸν ἄνθρωπο), ποὺ γεννήθηκε καὶ πέθανε», δὲν ἔβλεπε κατὰ βάθος στὸν Χριστὸ παρὰ μόνο ἕναν ὑποδειγματικὸ ἄνθρωπο, θεοφόρο, «θεωμένο», μὲ ἐξέχοντα τρόπο λόγῳ τῶν ἀρετῶν του, στὸν ὁποῖο ἐνοικοῦσε ὁ Θεὸς κατὰ τρόπο παρόμοιο μὲ ἐκεῖνον, ποὺ ἐνέπνεε τοὺς προφῆτες καὶ τοὺς ἁγίους, καὶ ἐπ᾿ οὐδενὶ τὸν Θεάνθρω πο, ποὺ ἀποτελεῖ γιὰ τοὺς ἀνθρώπους τὴν πη γὴ τῆς Σωτηρίας, τῆς ζωῆς καὶ τῆς θεοποιοῦ χάριτος. Χωρὶς ὁ ἴδιος νὰ κάνει λόγο γιὰ δύο «πρόσωπα» στὸν Χριστό, δὲν ἔπαυε νὰ ἐπιτίθεται στὴν ἔκφραση «Θεοτόκος» καὶ ἕνας ἀπὸ τοὺς μαθητές του, ὁ ἐπίσκοπος Δωρόθεος, διακήρυξε μία ἡμέρα σὲ μία ὁμιλία, παρουσίᾳ τοῦ Νεστορίου: «ὁ λέγων τὴν Μαρίαν Θεοτόκον, ἀνάθεμα ἔστω!». Τοῦτο ἰσοδυναμοῦσε μὲ τὸν ἀναθεματι σμὸ ὅλων τῶν θεοφόρων Πατέρων, ποὺ εἶχαν χρησιμοποιήσει τὸν ὅρο αὐτὸ καθὼς καὶ τῶν ἐπισκόπων ὅλης τῆς οἰκουμένης, ποὺ ὁμολογοῦσαν τὴν Θεομήτορα.

Πληροφορούμενος τὴν νέα αὐτὴ αἵρεση, ὁ ἅγιος Κύριλλος ἐξέθεσε ἐπισήμως στὴν πασχάλιο ἐπιστολή του τὸν ἑπόμενο χρόνο (429) ὅτι ὄντως ἡ Παρθένος γέννησε τὸν Ἐνανθρωπήσαντα Υἱὸ τοῦ Θεοῦ καὶ ὅτι πρέπει συνεπῶς νὰ ὀνομάζεται δικαίως Θεοτόκος. Ἔγραψε στὸν Νεστόριο μία ἀδελφικὴ ἐπιστολὴ νουθεσίας, γιὰ νὰ τοῦ ζητήσει νὰ δεχθεῖ τὸν ὅρο αὐτό, πάνω στὸν ὁποῖο βασιζόταν τὸ δόγμα τῆς ἐν Χριστῷ Σωτηρίας μας. Κατόπιν, μετὰ τὴν ἀλαζονικὴ καὶ περιφρονητικὴ ἄρνηση τοῦ Νεστορίου, ὁ ὁποῖος ἐπιστρέφοντας τὶς κατηγορίες κατὰ τοῦ ἀρχιεπισκόπου Ἀλεξανδρείας διέδιδε συκοφαντίες εἰς βάρος του καὶ ἰσχυριζόταν ὅτι θὰ τὸν ἐγκαλοῦσε στὴν δικαιοσύνη, ὁ Κύριλλος ἀποφάσισε νὰ πάρει τὰ ὅπλα, γιὰ νὰ ὑπερασπισθεῖ τὴν ἀλήθεια καὶ δήλωσε «ἕτοιμος νὰ ὑποφέρει τὰ πάντα, μέχρι θανάτου, παρὰ νὰ ἐγκαταλείψει τὴν Πίστη». Ἀπηύθυνε στὸν αὐτοκράτορα Θεοδόσιο Β´, στὴν σύζυγό του καὶ στὶς ἀδελφές του μία πραγματεία περὶ ὀρθῆς πίστεως, καὶ ἀπέστειλε στὸν πάπα Ῥώμης, Κελεστίνο (8 Ἀπρ.), μία ἔκθεση γιὰ τὶς πλάνες τοῦ Νεστορίου. Ὁ πάπας συνεκάλεσε Σύνοδο στὴν Ῥώμη, ἡ ὁποία τὶς καταδίκασε καὶ ἀνέθεσε στὸν ἀρχιεπίσκοπο Ἀλεξανδρείας νὰ ἐκτελέσει τὴν ἀπόφαση κατὰ τοῦ αἱρετικοῦ, ἂν ἀρνιόταν νὰ τὶς ἀνακαλέσει μέσα σὲ δέκα ἡμέρες (430). Ἐν τῷ μεταξὺ ὁ ἅγιος Κύριλλος εἶχε συγκαλέσει Σύνοδο τῶν ἐπισκόπων τῆς Αἰγύπτου, ἡ ὁποία συνέταξε ἔκθεση τοῦ χριστολογικοῦ δόγματος, ἀκολουθούμενη ἀπὸ τοὺς δώδεκα Ἀναθεματισμοὺς τῶν προτάσεων τοῦ Νεστορίου, τοὺς ὁποίους ὁ Κύριλλος εἶχε ἀπευθύνει στὸν αἱρετικὸ στὴν Τρίτη Ἐπιστολή του.

Στὰ ἀπολογητικὰ αὐτὰ συγγράμματα κατὰ τοῦ Νεστορίου, πιστὸς στὴν διδασκαλία τῆς Ἁγίας Γραφῆς γιὰ τὸν Λόγο, ποὺ σὰρξ ἐγένετο (Ἰω. 1, 14) καὶ στοὺς Πατέρες τῆς Συνόδου τῆς Νικαίας, οἱ ὁποῖοι εἶχαν ὁμολογήσει ὅτι ὁ ἴδιος ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ, παραμένοντας στοὺς κόλπους τοῦ Πατρός, ἔγινε ἄνθρωπος, πέθανε καὶ ἀνεστήθη, ὁ ἅγιος Κύριλλος ὑπογράμμιζε τὴν ἑνότητα τοῦ μυστηρίου τοῦ Χριστοῦ. Ἐπιδιώκει νὰ δείξει ὅτι ἀπὸ τὴν πρώτη στιγμὴ τῆς συλλήψεώς Του ὁ Κύριος ἕνωσε ὁριστικὰ τὴν ἀνθρωπίνη καὶ τὴν θεία φύση· καὶ στὴν μυστηριώδη αὐτὴ ἕνωση – καὶ ὄχι συνάφεια, ὅπως ἰσχυριζόταν ὁ Νεστόριος, - βλέπει τὴν ἀντίδοση τῶν ἰδιωμάτων τῆς θείας καὶ τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως στὴν ἑνιαία κράση τοῦ Σωτῆρος, ὁ Ὁποῖος ἄνοιξε στὸν ἄνθρωπο τὴν δυνατότητα μιᾶς πραγματικῆς μετοχῆς στὸ θεῖο, μιᾶς θεώσεώς του, τῆς ὁποίας πρότυπο καὶ ὑπόδειγμα εἶναι ἡ Θεομήτωρ. Μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο ὁ Κύριος ἔχοντας ἐγκαινιάσει καινὸν τρόπον ὑπάρξεως, θεανθρώπινο, στὸ Σῶμα του, τὴν Ἐκκλησία, λαμβάνουμε ζωὴ ἀπὸ τὴν σάρκα Του, ποὺ ἔγινε ἀληθινὰ «σάρκα τοῦ Λόγου». Ὁ «εἷς Χριστὸς» τοῦ Ἁγίου Κυρίλλου εἶναι, λοιπόν, Ἐκεῖνος τῆς θείας Εὐχαριστίας καὶ τοῦ πνευματικοῦ βιώματος, ποὺ μέσα ἀπὸ μακρὲς καὶ ἐπώδυνες ἔριδες ἡ Ἐκκλησία ἔμελλε νὰ διασαφηνίσει στὶς ἑπόμενες γενιές.

Ἐν τῷ μεταξύ, ὁ Νεστόριος μὲ τὴν ὑποστήριξη τῆς αὐτοκρατορικῆς ἐξουσίας καὶ τῶν φίλων του στὸ παλάτι ἐπεδίωξε νὰ ἐπιβάλει τὶς ἰδέες του στὴν Βασιλεύουσα μὲ ἀπειλές, διαφθορά, ἀφορισμοὺς καὶ διώξεις ἐναντίον ὅσων τολμοῦσαν νὰ τοῦ ἀντισταθοῦν. Ἡ κατάσταση ἔφθασε σὲ σημεῖο, ὥστε ὁ Ὀρθόδοξος κλῆρος παρακάλεσε τὸν Θεοδόσιο νὰ συγκαλέσει Οἰκουμενικὴ Σύνοδο, γιὰ νὰ θέσει τέρμα στὸ «οἰκουμενικὸ σκάνδαλο» τοῦ ἐπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως. Ἀλλὰ μὲ ἕνα ἐπιδέξιο τέχνασμα, ὁ αἱρεσιάρχης ἔπεισε τὸν αὐτοκράτορα νὰ συγκληθεῖ Σύνοδος στὴν Ἔφεσο γιὰ τὴν Πεντηκοστὴ τοῦ ἑπομένου ἔτους (431), προκειμένου νὰ κρίνει τὸν ἅγιο Κύριλλο γιὰ τοὺς Ἀναθεματισμούς του, μὲ τοὺς ὁποίους κατηγορήθηκαν ὡς αἱρετικοί.

Ὁ Κύριλλος καὶ ὁ Νεστόριος ἔφθασαν στὴν Ἔφεσο ἐπι κεφαλῆς τῶν ἐπιβλητικῶν συνοδειῶν τους καὶ ἀνέμεναν τὴν ἄφιξη τοῦ ἀρχιεπισκόπου Ἀντιοχείας, Ἰωάννη, καὶ τῶν ἐπισκόπων τῆς Ἀνατολῆς, τοὺς ὁποίους ὁ Νεστόριος εἶχε κερδίσει μὲ τὸ μέρος του, ὄχι μὲ βάση τὴν ἀπόρριψη τοῦ «Θεοτόκος», ἀλλὰ ἀποστέλλοντας τοὺς Ἀναθεματισμοὺς τοῦ Κυρίλλου, οἱ ὁποῖοι ἀποκομμένοι ἀπὸ τὰ συμφραζόμενά τους ἦταν ἀναπόφευκτο νὰ διαβασθοῦν ὡς παλινόρθωση τῆς αἱρέσεως τοῦ Ἀπολλιναρίου. Καθὼς ὁ Ἰωάννης καὶ ἡ συνοδεία του ἀργοῦσαν, ἀποφασίσθηκε νὰ ἀνοίξει δίχως αὐτοὺς ἡ πρώτη συνεδρίαση στὶς 22 Ἰουνίου 431. Προήδρευε ὁ ἅγιος Κύριλλος, ὡς ἀναπληρωτὴς τοῦ πάπα Ῥώμης, οἱ λεγάτοι τοῦ ὁποίου εἶχαν ἐπίσης καθυστερήσει. Μετὰ τὴν ἀνάγνωση τοῦ Συμβόλου τῆς Νικαίας, τῆς Ἐπιστολῆς τοῦ Κυρίλλου πρὸς Νεστόριο καὶ τῆς ἀπαντήσεως τοῦ τελευταίου, οἱ διακόσιοι περίπου παρόντες Πατέρες διακήρυξαν τὴν νομιμότητα τοῦ «Θεοτόκος» καὶ καθαίρεσαν τὸν Νεστόριο, ὁ ὁποῖος εἶχε ἀρνηθεῖ τρεῖς φορὲς νὰ παρευρεθεῖ. Βγαίνοντας ἀπὸ τὸν ναὸ τοὺς ὑποδέχθηκαν οἱ ἐπευφημίες πλήθους πιστῶν ὑπερμάχων τῆς τιμῆς τῆς Θεομήτορος, ἐνῶ γυναῖκες θυμιάτιζαν στὸ πέρασμά τους.

Μόλις ἔφθασαν στὴν Ἔφεσο πέντε ἡμέρες ἀργότερα, ὁ Ἰωάννης καὶ ἡ συνοδεία του, προσβεβλημένοι ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι δὲν τοὺς περίμεναν, συγκρότησαν σύνοδο μὲ σαράντα τρεῖς ἐπισκόπους καί, κατηγορῶντας τὸν Κύριλλο ὅτι ἀνανεώνει τὴν αἵρεση τοῦ Ἀπολλιναρίου, ἀποφάσισαν τὴν καθαίρεσή του, χωρὶς ἄλλη διαδικασία, καθὼς καὶ ἐκείνη τοῦ Μέμνονος Ἐφέσου. Ἡ Οἰκουμενικὴ Σύνοδος μετατράπηκε ἔτσι σὲ ἕνα βίαιο καὶ ἐμπαθῆ ἀγῶνα ἀνάμεσα στὰ δύο μέρη, ποὺ προσπαθοῦσαν νὰ προσελκύσουν τὴν προστασία τοῦ αὐτοκράτορα. Εὑρισκόμενος μακριὰ καὶ λάθος πληροφορημένος, ὁ Θεοδόσιος, μετὰ ἀπὸ μάταιες προσπάθειες γιὰ συμφιλίωση, διέταξε νὰ συλληφθοῦν ὁ Κύριλλος καὶ ὁ Μέμνων, κηρύσσοντας ταυτόχρονα τὸν Νεστόριο αἱρετικό, καὶ ἔδωσε ἐντολὴ νὰ διαλυθεῖ ἡ Σύνοδος. Τὸ μόνο ἀποτέλεσμα τῆς Συνόδου ἦταν ὅτι εἶχε διακηρύξει τὸ βάσιμο τοῦ ὅρου «Θεοτόκος» καὶ ὅτι εἶχε προχωρήσει στὴν καθαίρεση τοῦ Νεστορίου, ὁ ὁποῖος ἐστάλη στὴν μονή του στὴν Ἀντιόχεια καὶ κατόπιν ἐξορίσθηκε στὴν Λιβύη (435), ὅπου καὶ πέθανε οἰκτρά.

Ἐν τούτοις εἶχε προκύψει μία νέα καὶ σκληρὴ διαίρεση. Τὴν στιγμὴ ποὺ ἡ Αὐτοκρατορία ἀπειλούμενη ἀπὸ τοὺς βαρβάρους εἶχε ἀνάγκη μεγαλύτερης συνοχῆς, τὸ μόνο ποὺ ἔβλεπε κανεὶς μὲ τὸ πρόσχημα τῆς προσήλωσης στὴν ἀλήθεια ἦταν ἔριδες, ἀμοιβαῖοι ἀναθεματισμοὶ καὶ ταραχές, ποὺ ἐξέθεταν τὴν ἁγιότητα τῆς Ἐκκλησίας στὴν χλεύη τῶν ἐχθρῶν της. Κατὰ τὴν διάρκεια τῶν ἐπιπόνων διαπραγματεύσεων, ποὺ ἀκολούθησαν, ὁ ἅγιος Κύριλλος ποὺ εἶχε ἐπι στρέψει στὴν Ἀλεξάνδρεια, ὅπου ὁ λαὸς τὸν ὑποδέχθηκε θριαμβευτικά, φανέρωσε ὄχι μόνο τὴν ὀρθοδοξία του, ἀλλὰ καὶ τὴν ταπεινοφροσύνη του καὶ τὴν περίσσεια τῆς ἀρετῆς του. Παραιτούμενος ἀπὸ κάθε ἀπαίτηση δικαίωσης γιὰ τὴν κακομεταχείριση ποὺ ὑπέστη στὴν Ἔφεσο κατὰ τὴν φυλάκισή του, ἔδωσε στοὺς ἐπισκόπους τῆς Ἀνατολῆς ἐξηγήσεις γιὰ τοὺς Ἀναθεματισμούς, ἕνα θέμα ποὺ τοὺς ἄγγιζε ὅλως ἰδιαιτέρως, διευκρινίζοντας ὅτι δὲν εἶχαν στόχο παρὰ τὰ αἱρετικὰ δόγματα τοῦ Νεστορίου, καὶ δήλωσε ἕτοιμος νὰ τοὺς διορθώσει, μὲ τὸν ὅρο ὁ Ἰωάννης καὶ οἱ σὺν αὐτῷ νὰ συναινέσουν στὴν καταδίκη τοῦ Νεστορίου. Τελικὰ κατέληξαν σὲ συμφωνία καὶ οἱ ἀνατολικοὶ ἔστειλαν στὸν Κύριλλο ὁμολογία Πίστεως, τὴν ὁποία ἐκεῖνος ἔκανε δεκτὴ μὲ ἐπιστολή, ποὺ δὲν ἔκρυβε τὴν μεγάλη χαρά του. Μὲ εἰρηνικὸ πνεῦ μα, δίχως ὅμως νὰ ἐγκαταλείπει τὶς θεμελιώδεις θέσεις του, ἔκανε δίκαιες παραχωρήσεις στὴν ὁρολογία τῆς ἀντιοχειανῆς παραδόσεως καὶ προσυπέγραφε τὴν διάκρι ση, ποὺ γινόταν ἐκεῖ τῶν δύο φύσεων, ποὺ βρίσκονταν ἀσυγχύτως καὶ ἀμίκτως ἑνωμένες στὸ Πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Αὐτὴ ἡ Ἔκθεσις τῶν Διαλλαγῶν (Ἀπρ. 433), παρὰ τὸ γεγονὸς ὅτι δὲν ἦταν ἀπόφαση Συνόδου, θεωρεῖται ὡστόσο ὡς ἡ ὁμολογία Πίστεως τῆς Τρίτης Οἰκουμενικῆς Συνόδου καὶ ὁ Κανόνας τῆς Ὀρθοδοξίας. Ἀπέρριπτε ἐκ τῶν προτέρων τὶς αἱρετικὲς προτάσεις τοῦ Εὐτυχοῦς καὶ τῶν μονοφυσιτῶν, οἱ ὁποῖοι θὰ ἐπικαλοῦνταν τὰ συγγράμματα τοῦ ἁγίου Κυρίλλου, γιὰ νὰ ὑποστηρίξουν ὅτι ἡ ἀνθρωπίνη φύση τοῦ Χριστοῦ ἦταν τρόπον τινὰ «ἀπορροφημένη» ἀπὸ τὴν θεότητα· καὶ ἡ Σύνοδος τῆς Χαλκηδόνος (451) οὐσιαστικὰ δὲν ἔκανε ἄλλο ἀπὸ τὸ νὰ διευκρινίσει τοὺς βασικοὺς ὅρους της.

Ἀφοῦ ἀποκαταστάθηκε μία εὔθραυστη εἰρήνη, ὁ ἅγιος Κύριλλος πέρασε τὰ τελευταῖα χρόνια τῆς ἐπισκοπείας του στερεώνοντας τὴν ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας καὶ μετριάζοντας τὶς ἐκδηλώσεις ἄμετρου ζήλου τῶν ὀπαδῶν του, οἱ ὁποῖοι τὸν κατηγοροῦσαν ὅτι εἶχε προδώσει τὴν ὑπόθεσή τους προωθῶντας τὴν ἕνωση μὲ τοὺς ἀνατολικούς. Ἔχοντας διδαχθεῖ ἀπὸ τὶς ἐμπειρίες του στὰ ἐκκλησιαστικὰ πράγματα καὶ τὰ ἀνθρώπινα πάθη, ἀποδείχθηκε στὶς περιστάσεις αὐτὲς ὑπόδειγμα μετριοπαθείας καὶ ποιμαντικῆς συγκαταβάσεως. Ἔτσι, ἐνῶ ἀνασκεύασε τὰ συγγράμματα τοῦ Θεοδώρου Μοψουεστίας, τοῦ μεγάλου θεολόγου τῆς Σχολῆς τῆς Ἀντιοχείας, ὁ ὁποῖος εἶχε πεθάνει ἐν εἰρήνῃ (428), ἀπέφυγε νὰ ζητήσει τὴν καταδίκη του, γιὰ νὰ μὴν προκαλέσει ἐκ νέου τὶς εὐαισθησίες τῶν ἀνατολικῶν καὶ θέσει σὲ κίνδυνο τὴν ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας.

Ἔχοντας ὁλοκληρώσει τὸ ἔργο, ποὺ τοῦ ἀνέθεσε ὁ Θεὸς γιὰ τὴν οἰκοδομὴ τῆς Ἐκκλησίας του, ὁ ἅγιος Κύριλλος ἐκοιμήθη ἐν εἰρήνῃ στὶς 9 Ἰουνίου 444, γιὰ νὰ συγκαταριθμηθεῖ στὸν χορὸ τῶν ἁγίων Πατέρων καὶ νὰ παρακαθήσει μαζὶ μὲ τὸν ἅγιο Ἰωάννη τὸν Χρυσόστομο στὸ πλευρὸ τῆς Θεοτόκου. Τιμήθηκε σύντομα ὡς ἅγιος καὶ ἐγκωμιάσθηκε ὡς «φωστῆρας τοῦ κόσμου», «ἀνίκητος ὑπέρμαχος τῆς Ὀρθοδοξίας» καὶ «Σφραγὶς τῶν Πατέρων».

ΣΥΝΟΠΤΙΚΑ ΑΓΙΟΛΟΓΙΚΑ

Μετὰ τὸν ἅγιον Ἀθανάσιον ὅστις ὑπῆρξεν ὁ ἀσυμβίβαστος ὑπερασπιστὴς τοῦ ὁμοουσίου, ἡ Ἐκκλησία τῆς Ἀλεξανδρείας ἀνεδείχθη διὰ τὴν οἰκουμένην φάρος τῆς Ὀρθοδοξίας χάρις εἰς τὸν ἅγιον Κύριλλον, τὸν ὑπέρμαχον τῆς Θεοτόκου καὶ τοῦ θεμελίου χριστολογικοῦ δόγματος τῆς Ἐνανθρωπήσεως. Ὁ βίος του ἀποτελεῖ κατὰ πάντα ἓν πρότυπον ἀληθινοῦ ὀρθοδόξου ἱεράρχου καὶ βρίθει παραδειγμάτων ἱεροπρεποῦς διαγωγῆς ἱκανῶν νὰ διδάσκουν καὶ σήμερα πρὸς τὴν πραγμάτωσιν τῆς εὐαγγελικῆς περικοπῆς, ἥτις συνήθως ἀναγινώσκεται εἰς τὴν μνήμη τῶν ἁγίων ἱεραρχῶν (Κτ Ἰω. ι´ 1-9). Ὁ ἅγιος ἐγεννήθη περὶ τὸ 375 (ἢ 380), καὶ ἀπὸ πολὺ ἐνωρὶς ἐτέθη ὑπὸ τὴν προστασίαν καὶ καθοδήγησιν τοῦ θείου του Θεοφίλου, ἀρχιεπισκόπου Ἀλεξανδρείας, ὅστις τοῦ ἐξησφάλισεν ὡλοκληρωμένην παίδευσιν περὶ τὴν ρητορικὴν καὶ τὴν φιλοσοφίαν, πρωτίστως δὲ περὶ τὴν Ἁγίαν Γραφήν, τὴν ὁποίαν ὁ νεαρὸς Κύριλλος εἶχε σχεδὸν ἀποστηθίσει καὶ ἦτο εἰς θέσιν νὰ χρησιμοποιῇ μὲ θαυμαστὸν τρόπον. Ὁ ἅγιος Κύριλλος ὑπῆρξεν εἷς ἐκ τῶν ἐξοχωτέρων ἑρμηνευτῶν της. Συνέθεσεν τὸ θεολογικόν του σύστημα βάσει τῶν Γραφῶν, ἀλλ᾿ ἐχρησιμοποίησε ὡς ἰσότιμον πηγὴν τὴν διδασκαλίαν τῶν Πατέρων καὶ τὴν παράδοσιν τῆς Ἐκκλησίας. Σημειωτέον ὅτι σὲ ἡλικίαν περίπου 18 ἐτῶν, ὁ θεῖος του τὸν ἔστειλεν εἰς τὴν ἔρημον τῆς Νιτρίας ἵνα συμπληρώσῃ τὴν θύραθεν μόρφωσίν του μὲ τὴν ἀσκητικὴν ἐπιστήμην, τὴν αἰθερίαν ἐκείνην ἐπαφὴν μὲ τοὺς καθηγητὰς τῆς ἐρήμου, οἵτινες ἐκόσμησαν τὰ Γεροντικὰ καὶ τὰ Λαυσαϊκὰ ἐγχειρίδια μὲ τὰς σοφὰς συμβουλάς των. Ὅτε μετὰ παρέλευσιν πέντε ἐτῶν ἐπέστρεψεν εἰς τὴν Ἀλεξάνδρειαν, ὁ Κύριλλος ἔθεσεν τὴν μεγάλην του παιδείαν ὑπὸ τὴν ὑπηρεσίαν τῆς Ἐκκλησίας, ἐνῶ ὁ θεῖος του τὸν προήλειφε εἰς διάδοχόν του. Ὁ Κύριλλος συνώδευσε τὸν Θεόφιλον εἰς τὴν Βασιλεύουσαν καὶ παρευρέθη κατὰ τὴν παράνομον σύνοδον τῆς Δρυός (403), ἥτις καταδίκασεν ἀδίκως τὸν ἅγιον Ἰωάννην τὸν Χρυσόστομον. Ἔκτοτε ἠρνεῖτο ἐπὶ μέγα χρονικὸν διάστημα νὰ μνημονεύῃ τὸ ὄνομα τοῦ σεσυκοφαντημένου ἁγίου ἱεράρχου εἰς τὰ δίπτυχα –περισσότερον λόγῳ τῆς προσήλωσεώς του εἰς τὴν μνήμην τοῦ θείου του, παρὰ ἕνεκεν δογματικῆς ἀντιθέσεως πρὸς τὸν Χρυσόστομον– καὶ μόνον μετὰ ἐπιμόνους παροτρύνσεις τοῦ ὁσίου Ἰσιδώρου τοῦ Πηλουσιώτου, καὶ καθὼς λέγεται μετὰ ἀπὸ ὅραμα τῆς Θεοτόκου ἥτις εἶχεν εἰς τὸ πλευρόν της τὸν ἅγιον Ἰωάννην τὸν Χρυσόστομον, συνῄνεσεν ἵνα ἀποκαταστήσῃ τὸ ὄνομά του· κατέστη μάλιστα ἔνθερμος ὑποστηρικτὴς τῆς τιμῆς του (417). Οἱ ἅγιοι δηλοῦσιν ἄμεσον ὑπακοὴν ἔμπροσθεν τοῦ θείου θελήματος καὶ διὰ τοῦτο ὑπερνικῶσιν τὴν γήινον βαρύτητα τῆς ἐγωπαθείας. Μετὰ τὴν κοίμησιν τοῦ Θεοφίλου (412) ὁ Κύριλλος ἐχειροτονήθη πάραυτα ἀρχιεπίσκοπος Ἀλεξανδρείας καὶ μὲ τὸν ἐνεργητικὸν χαρακτήραν του καὶ τὸν φλογερὸν ζῆλον διὰ τὴν ὑπεράσπισιν τῆς ἀληθείας ποὺ τὸν διέκρινεν, ἐπεδόθη εἰς τὴν στερέωσιν τῆς ἑνότητος τῆς Ἐκκλησίας του, ἡ ὁποία εὑρίσκετο κατὰ τοὺς χρόνους ἐκείνους εἰς πλήρην ἄνθισην ἀλλ᾿ ἠπειλῆτο ὑπὸ ποικίλων διαιρετικῶν στοιχείων. Κήρυττε εἰς τὸ πλήρωμα τὴν ἀγάπην τῆς ἀληθοῦς Πίστεως, ἣν διέσωσαν οἱ ἅγιοι Πατέρες χάριν τόσων ἀγώνων κατὰ τῶν αἱρετικῶν, καὶ ἔλαβεν αὐστηρὰ μέτρα ἐναντίον τῶν σχισματικῶν Νοβατιανῶν, οἵτινες προσείλκυον πολλοὺς τῶν Ὀρθοδόξων ἐξαιτίας τῆς αὐστηρότητος τοῦ βίου των καὶ τῆς ἐπιπλάστου ἠθικότητός των. Ἦτο ἀπολύτως ἀφωσιωμένος εἰς τὴν ἀρχαιοτάτην παράδοσιν τῆς Πίστεως, τὴν διήκουσαν ἀπὸ τῶν ἁγίων Ἀποστόλων μέχρι τῆς πολυταράχου ἐποχῆς του, καθὼς ἐθεώρει ἀπαράδεκτον τὴν κατάλυσίν της (ὅπερ ματαίως ἀποπειρῶνται ἀμφισβητῶντες ταύτην οἱ αἱρεσιάρχαι ὅλων τῶν αἰώνων, λησμονοῦντες ὅτι ἡ ἱερὰ παράδοσις διέσωσεν ἀκόμη καὶ τὸν κανόναν τῶν βιβλίων τῶν Γραφῶν). Τοιαύτη στάσις ἦτο βεβαίως συνήθης πρακτικὴ μεταξὺ τῶν θεολόγων, ἀκόμη καὶ διὰ τὴν προτέραν τοῦ Κυρίλλου γενεάν, ἀλλ᾿ οὗτος προχωρῶν περαιτέρω ἀνεκήρυσσε τὰς γνῶμας τῶν Πατέρων ὡς κριτήριον τῆς Πίστεως: «ἔσται δὲ τοῦτο καὶ μάλα ὀρθῶς εἰ τοῖς τῶν πατέρων περιτυγχάνοντες λόγοις, περὶ πολλοῦ τε αὐτοὺς ποιεῖσθαι σπουδάζομεν καὶ δοκιμάζοντες ἑαυτούς, εἴ ἐσμεν ἐν τῇ πίστει κατὰ τὸ γεγραμμένον, ταῖς ἐκείνων ὀρθαῖς καὶ ἀνεπιλήπτοις δόξαις τὰς ἐν ἡμῖν ἐννοίας εὖ μάλα συμπλάττομεν» (Ἐπιστολή 4. PG 77, 45). Διὰ νὰ καταπολεμήσῃ τὰ ὑπολείμματα τῆς εἰδωλολατρίας καὶ τὰς δεισιδαιμονίας ἃς παρέμενον ἀνεκρίζωται ἐν τοῖς κόλποις τοῦ λαοῦ, μετέφερε τὰ λείψανα τῶν ἁγίων Κύρου καὶ Ἰωάννου (28 Ἰουνίου) ἐκ τῆς Ἀλεξανδρείας εἰς τὸ εἰδωλολατρικὸν τέμενος ἐν Μένουθι, πλησίον τῆς Κανώπης, τὸ ὁποῖον ἦν περιβόητον διὰ τοὺς χρησμοὺς τοὺς ὁποίους παρεῖχον οἱ δαίμονες, καὶ ἐτέθη αὐτοπροσώπως ἐπικεφαλῆς τῆς λιτανεύσεως ἥτις διήρκεσεν ἐπὶ μίαν ὁλόκληρον ἑβδομάδα (414), ἕως τὰ ἀκάθαρτα πνεύματα νὰ ἀπομακρυνθῶσιν ὁριστικῶς. Οὔτ᾿ ἐφοβήθη τὰς διαφόρους πολιτικὰς ἰσορροπίας τὰς ὁποίας ἐσκεμμένως ὑπολογίζουν οἱ ψοφοδεεῖς ὑπηρέται τῆς κοσμικῆς ἐξουσίας ἀκόμη καὶ ἐπὶ τῶν ἡμερῶν μας, συγκαλύπτοντες τὸν ἐνίοτε ὀξύτομον λόγον τῆς ἀληθείας. Δὲν ἐδίστασε νὰ συγκρουσθῇ μετὰ τῆς πολυαρίθμου ἑβραϊκῆς κοινότητος τῆς Ἀλεξανδρείας, ὅπως προστατεύσῃ τὸ ποίμνιόν του, ὡς καὶ μετὰ τῆς πολιτικῆς ἐξουσίας τοῦ ἐπάρχου Ὀρέστου, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ ἐνοχοποιηθῇ ἀναιτίως διὰ τὸν ἐπονείδιστον φόνον τῆς φιλοσόφου Ὑπατίας υπὸ μερίδος πεφανατισμένου ὄχλου. Κληρονόμος τῶν παραδόσεων τῆς περιφήμου Σχολῆς Ἀλεξανδρείας καὶ πιθανῶς μαθητὴς Διδύμου τοῦ Τυφλοῦ, ὁ ἅγιος ἐπίσκοπος ἀφιέρωνε μέγα μέρος τοῦ χρόνου του εἰς τὴν συγγραφὴν ἐπιστημονικῶν ἔργων τὰ ὁποῖα ἐσχολίαζον συστηματικῶς, συμφώνως πρὸς τὸν ἀλληγορικὸν τρόπον, ὅλας τὰς λεπτομερείας τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, εἰς ἣν διέκρινεν τὸ μυστήριον τοῦ Χριστοῦ πεφανερωμένον «ἐν αἰνίγμασι». Αὕτη ἡ ἀντίληψις τοῦ ἑνὸς Χριστοῦ, τέλους τοῦ Νόμου καὶ τῶν Προφητῶν, καθωδήγει ἅπαντα τὸν βίον καὶ τὴν πολιτείαν του. Ἡ Θεία Πρόνοια ἀπῄτει ἵνα τὴν ἐφαρμόσῃ τόσον εἰς θεολογικὸν ἐπίπεδον ὅσο καὶ εἰς ἐκεῖνον τῆς ἐκκλησιαστικῆς δράσεως. Ὅτε εἰς τὸ πατριαρχικὸν θρόνον τῆς Βασιλευούσης ἀνῆλθεν ὁ Νεστόριος (428), ὅστις διεκήρυσσεν ὅτι ὁ Λόγος προσέλαβε τὴν ἀνθρωπότητα μόνον ὡς σκηνὴν καὶ ὅτι ἡ Παρθένος Μαρία δὲν ἦτο «Θεοτόκος» –ἕνα ὅρον ὅντινα ἡ παράδοσις τῆς Ἐκκλησίας εἶχεν καθιερώσει πρὸ πολλοῦ– ἀλλὰ μόνον «Χριστοτόκος», δίδων οὕτως μίαν ἀφῃρημένην καὶ λογοκρατικὴν ἑρμηνείαν τοῦ μυστηρίου τῆς Ἐνανθρωπήσεως, ὁ ἅγιος Κύριλλος ἐξέθεσεν ἐπισήμως εἰς τὴν πασχάλιον ἐπιστολήν του τὸ ἑπόμενον ἔτος ὅτι ὄντως ἡ Παρθένος ἐγέννησεν τὸν Ἐνανθρωπήσαντα Υἱὸν καὶ Λόγον τοῦ Θεοῦ καὶ ὅτι δικαίως πρέπει νὰ ἀποκαλῆται Θεοτόκος. «Σχεδὸν ἅπας ἡμῖν ὁ ὑπὲρ τῆς πίστεως ἀγὼν συγκεκρότηται, διαβεβαιουμένοις ὅτι Θεοτόκος ἐστὶν ἡ ἁγία Παρθένος» (Ἐπιστολή 39. PG 77, 177). Μάλιστα, δὲν ἐπιζητοῦμεν ἄλλην ὁμολογίαν πέραν αὐτῆς διὰ τὴν ὀρθόδοξον ὁμολογίαν τοῦ περὶ Χριστοῦ φρονήματος. Ἐάν τις ὀνομάζῃ Θεοτόκον τὴν Μαρίαν, εἶναι αὐτόχρημα ὀρθόδοξος (Ὁμιλία 15. PG 77, 1093). Οὐχ ἐπεζήτησεν ἵνα θεατρίσῃ ἀμέσως τὴν νεστοριανὴν κακογνωμίαν· ἀπηύθυνε πρὸς τὸν Νεστόριον μίαν ἀδελφικὴν ἐπιστολὴν νουθεσίας, διὰ νὰ τῷ ζητήσῃ νὰ δεχθῇ τὸν παρόντα ὅρον, ἐπὶ τοῦ ὁποίου ἐρείδεται τὸ δόγμα τῆς ἐν Χριστῷ Σωτηρίας ἡμῶν. Μόνον μετὰ τὴν ἀλαζονικὴν ἄρνησιν τοῦ Νεστορίου, ὅστις ἐπιστρέφων τὰς κατηγορίας κατὰ τοῦ ἀρχιεπισκόπου Ἀλεξανδρείας διέδιδεν συκοφαντίας εἰς βάρος του καὶ ἰσχυρίζετο ὅτι θὰ τὸν ἐνεκάλει εἰς τὴν δικαιοσύνην, ὁ Κύριλλος ὑπερασπίσθη ἀπαρατρέπτως τὴν ἀλήθειαν καὶ ἐδήλωσεν ἕτοιμος νὰ ὑποφέρῃ τὰ πάντα, παρὰ νὰ ἐγκαταλείψῃ τὴν Πίστιν. Εἰς τὰ ἀπολογητικὰ συγγράμματά του κατὰ τοῦ Νεστορίου, πιστὸς εἰς τὴν διδασκαλίαν τῆς Ἁγίας Γραφῆς περὶ τοῦ Λόγου ὅστις σὰρξ ἐγένετο (Κτ Ἰω. α´ 14) καὶ εἰς τοὺς Πατέρας τῆς Συνόδου τῆς Νικαίας, οἵτινες εἶχον ὁμολογήσῃ ὅτι αὐτὸς ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ, παραμένων εἰς τοὺς κόλπους τοῦ Πατρός, ἔγινεν ἄνθρωπος, ἀπέθανε καὶ ἀνεστήθη, ὁ ἅγιος Κύριλλος ὑπεγράμμιζεν τὴν ἑνότητα τοῦ μυστηρίου τοῦ Χριστοῦ, ἐπιδιώκων νὰ δείξῃ ὅτι ἐξ ἄκρας συλλήψεώς Του ὁ Κύριος ἥνωσεν ὁριστικῶς τὴν ἀνθρωπίνην καὶ τὴ θείαν φύσιν· καὶ εἰς τὴν μυστηριώδην ταύτην ἕνωσιν –καὶ οὐχὶ συνάφειαν, ὡς διετείνετο ὁ Νεστόριος– βλέπει τὴν ἀντίδοσιν τῶν ἰδιωμάτων τῆς θείας καὶ τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως εἰς τὴν ἑνιαίαν κρᾶσιν τοῦ Σωτῆρος, ὁ Ὁποῖος ἄνοιξε εἰς τὸν ἄνθρωπον τὴν δυνατότητα μιᾶς πραγματικῆς μετοχῆς εἰς τὸ θεῖον, μιᾶς θεώσεώς του, τῆς ὁποίας πρότυπον καὶ ὑπόδειγμα ἐστὶ ἡ Θεομήτωρ. Μὲ αὐτὸν τὸν τρόπον λαμβάνομεν ζωὴν ἀπὸ τὴν σάρκα τοῦ Κυρίου –ἐπεὶ ὁ Κύριος ἐνεκαινίασε καινὸν τρόπον ὑπάρξεως, θεανθρώπινον, ἐν τῷ Σώματι Αὐτοῦ, τὴν Ἐκκλησίαν, ἥτις ἀληθῶς κατέστη «σάρξ τοῦ Λόγου». Ἐν τῇ σκέψει τοῦ ἁγίου Κυρίλλου τὸ κέντρον ὅλων τῶν δογμάτων εἶναι τὸ Χριστολογικόν. Ὁ «εἷς Χριστὸς» τοῦ ἁγίου Κυρίλλου εἶναι Ἐκεῖνος τῆς Θείας Εὐχαριστίας καὶ τοῦ πνευματικοῦ βιώματος, ἅτινα διὰ μακρῶν καὶ ἐπωδύνων ἐρίδων ἡ Ἐκκλησία ἔμελλε νὰ διασαφηνίσῃ εἰς τὰς ἑπομένους γενεάς. Τὸ περὶ Τριαδικοῦ Θεοῦ ζήτημα ὁ ἅγιος Κύριλλος ἀντιμετώπισεν κατ᾿ ἀρχὰς ἀπολογητικῶς, ὑποστηρίζων ὅτι δυνάμεθα ἄχρις ἑνὸς ὁρίου νὰ λάβωμεν γνῶσιν τοῦ Θεοῦ διὰ τῆς κτίσεως, καθ᾿ ὅσον ἡ ἔμφυτος γνώσις κινεῖ τὸν νοῦν εἰς γνῶσιν τῶν ὑπερβατικῶν: «Ἔμφυτός τε καὶ ἀναγκαῖος διανύττει νόμος καὶ αὐτοκέλευστος ἐγείρει γνῶσις, εἴς γε τὸ χρῆναι νοεῖν τὸ ὑπερτεροῦν καὶ ἄμεινον ἀσυγκρίτως ἢ καθ᾿ ἡμᾶς, τουτέστι Θεόν» (Γλαφυρὰ Γένεσιν 5, 1. PG 69, 226). Ἔμπροσθεν τῶν προστριβῶν αἵτινες ἠκολούθησαν καὶ ἐξέθεντο τὴν ἁγιότητα τῆς Ἐκκλησίας εἰς τὴν χλεύην τῶν ἐχθρῶν μὲ τὸ πρόσχημα τῆς προσηλώσεως εἰς τὴν ἀλήθειαν, καὶ παρὰ τὰς σχισματικὰς τάσεις ποὺ ἐδοκίμαζον τὴν συνοχὴν τῆς Αὐτοκρατορίας ἀπειλουμένης ὑπὸ βαρβαρικῶν ὀρδῶν, ὁ ἅγιος Κύριλλος ἐπιστρέψας εἰς τὴν Ἀλεξάνδρειαν ἐπευφημούμενος ὑπὸ τοῦ ποιμνίου του, παρὰ τὴν κακομεταχείρισιν ἣν ὑπέστη εἰς Ἔφεσον κατὰ τὴν κάθειρξίν του, ἐφανέρωσεν οὐχὶ μόνον τὴν Ὀρθοδοξίαν του ἀλλὰ καὶ τὴν ταπεινοφροσύνην του, ἀφοῦ ἔδωκεν εἰς τοὺς ἐπισκόπους τῆς Ἀνατολῆς ἐξηγήσεις διὰ τοὺς Ἀναθεματισμούς, διευκρινίζων αὐτοῖς ὅτι δὲν εἶχον στόχον εἰμὴ μόνον τὰς πλάνας τῶν Νεστοριανῶν. Μετ᾿ εἰρηνικοῦ τρόπου ἀλλὰ δίχως τὴν ἐγκατάλειψιν τῶν θεμελιωδῶν θέσεών του, προέβη εἰς δικαίας παραχωρήσεις πρὸς τὴν ὁρολογίαν τῆς ἀντιοχειανῆς παραδόσεως καὶ προσυπέγραφε τὴ διάκρισιν τῶν δύο φύσεων αἳ εἰσὶν ἀσυγχύτως καὶ ἀμίκτως ἡνωμέναι ἐν τῷ Προσώπῳ τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Αὕτη ἡ Ἔκθεσις τῶν Διαλλαγῶν (Ἀπρ. 433), παρὰ τὸ γεγονὸς ὅτι δὲν ἀπετέλει ἀπόφασιν Συνόδου, ἐθεωρεῖτο δὲ ὡς ἡ ὁμολογία Πίστεως τῆς Τρίτης Οἰκουμενικῆς Συνόδου καὶ ὁ Κανὼν τῆς Ὀρθοδοξίας. Ἀφ᾿ οὗ ἀπεκατεστάθη μία εὔθραυστος εἰρήνη, ὁ ἅγιος Κύριλλος διῆλθεν τὰ τελευταῖα ἔτη τῆς ἐπισκοπείας του στερεώνων τὴν ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας καὶ μετριάζων τὰς ἐκδηλώσεις ἀμέτρου ζήλου τῶν ὀπαδῶν του, οἵτινες τὸν ἐκατηγόρουν ὅτι εἶχε προδώσῃ τὴν ὑπόθεσίν τους προωθῶν τὴν ἕνωσιν μετὰ τῶν ἀνατολικῶν. Ἔχων διδαχθῇ ὑπὸ τῶν ἐμπειριῶν του περὶ τὰ ἐκκλησιατικὰ πράγματα καὶ τὰ ἀνθρώπινα πάθη, ἀπεδείχθη ἐν ταῖς περιστάσεσιν ταύταις ὑπόδειγμα μετριοπαθείας καὶ ποιμαντικῆς συγκαταβάσεως. Ἐνῷ ἀνεσκεύασεν τὰ συγγράμματα τοῦ Θεοδώρου Μοψουεστίας, τοῦ μεγάλου θεολόγου τῆς Σχολῆς τῆς Ἀντιοχείας, ὅστις εἶχεν ἀποθάνῃ ἐν εἰρήνῃ (428), ἀπέφυγε νὰ ἀπαιτήσῃ τὴν καταδίκην του, ἵνα μὴ προκαλέσῃ ἐκ νέου τὰς εὐαισθησίας τῶν ἀνατολικῶν καὶ θέσῃ εἰς κίνδυνον τὴν ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας. Ὡλοκληρώσας δὲ τὸ ἔργον ὅπερ τῷ ἀνέθεσεν ὁ Θεός πρὸς οἰκοδομὴν τῆς Ἐκκλησίας του, ὁ ἅγιος Κύριλλος ἐκοιμήθη ἐν εἰρήνῃ τῇ 27ῃ Ἰουνίου 444, συγκαταριθμούμενος πλέον τῷ χορῷ τῶν ἁγίων Πατέρων ἵνα παρακαθήσῃ μετὰ τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου παρὰ τὸ πλευρὸν τῆς Θεοτόκου. Ἐτιμήθη λίαν συντόμως ὡς ἅγιος καὶ ἐνεκωμιάσθη ὡς «φωστὴρ τοῦ κόσμου», «ἀνίκητος ὑπέρμαχος τῆς Ὀρθοδοξίας» καὶ κυρίως «σφραγὶς τῶν πατέρων» (Ἀναστασίου Σιναΐτου, Ὁδηγός 7. PG 89, 113).

Πλὴν βεβαίως τῆς μιμήσεως τῶν ἀρετῶν τοῦ ἁγ. Κυρίλλου, νομίζομεν ὅτι καὶ οὕτως δυνάμεθα νὰ τιμήσωμεν ἱστορικῶς καὶ ποιητικῶς τὸν θεόληπτον μυστογράφον καὶ γνήσιον φίλον τοῦ Χριστοῦ, τὸν ἐνθεώτατον ἱερουργὸν τοῦ Εὐαγγελίου τῆς χάριτος, τὸν διαπρύσιον κήρυκα τῆς Ἀειπαρθένου Θεοτόκου, τὸν θεοειδέστατον ρήτορα τῆς ἀληθοῦς Πίστεως, τὸ ταμεῖον τοῦ Παρακλήτου, τὸν καθαιρέτην τῶν αἱρετικῶν φληναφημάτων, διὰ τῶν ὕμνων οὓς ἔπλεξαν εἰς τὸν ἅγιον Κύριλλον ὁ ὅσιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης καὶ ὁ μακαριστὸς ὑμνογράφος Γεράσιμος Μοναχὸς Μικραγιαννανίτης, ἀναπτύξαντες ἀκεραίαν τὴν δογματικὴν συμβολὴν τοῦ ἁγίου Κυρίλλου ἐν τοῖς μελιρρύτοις στιχουργήμασίν των.

Ἐν Κηφισίᾳ τῇ θ´ Σεπτεμβρίου 2010,
μνήμη τῶν Ἁγίων Διακοσίων Πατέρων
τῆς ἐν Ἐφέσῳ Γ´ Οἰκουμενικῆς Συνόδου

Η ΑΛΗΘΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΑΤΙΑ

Ὁ ἅγιος Κύριλλος Ἀλεξανδρείας, ἔχει κατασυκοφαντηθεῖ στὴ Δύση ἀπὸ πολλοὺς ἀστήρικτους δῆθεν ἱστορικούς, καὶ τὸν τελευταῖο καιρὸ συκοφαντεῖται εἰδικὰ στὴν Ἑλλάδα, ἀπὸ τοὺς εἰδωλολάτρες, τοὺς ἀθεϊστὲς καὶ ἀκραῖες προτεσταντικὲς ὁμάδες, ὡς ὑπεύθυνος γιὰ τὴν ἀπάνθρωπη πολιτικὴ δολοφονία μιᾶς περιφανοῦς φιλοσόφου, ποὺ ὀνομαζόταν Ὑπατία, κατὰ τὸ ἔτος 415. Προσπαθοῦν νὰ τὸν παρουσιάσουν ὡς «φονέα» χωρὶς καμία ἀπολύτως ἀπόδειξη, ἁπλούστατα διότι δὲν ὑπάρχει ἀπόδειξη! Δὲν θὰ ἀγνοήσουμε ὅμως τὴν πρόκληση αὐτή, διότι ἂν καὶ δὲν ὑπάρχουν στοιχεῖα ἐναντίον τοῦ ἁγίου Κυρίλλου, ὑπάρχουν στοιχεῖα ὑπέρ του. Θὰ παραθέσουμε λοιπὸν τὶς ἱστορικὲς ἀποδείξεις τῆς περιόδου ἐκείνης, μὲ τὰ γεγονότα τῆς Ἀλεξάνδρειας γύρω ἀπὸ τὸν τραγικὸ θάνατο τῆς Ὑπατίας.

Ἐδῶ θὰ γίνει ἕνα ξεκαθάρισμα τῶν γεγονότων ποὺ ὁδήγησαν στὸν ἄδικο χαμὸ μίας φιλοσόφου, τῆς ὀνομαστῆς Ὑπατίας. Ὁ φόνος τῆς Ὑπατίας, βαρύνει ἀποκλειστικὰ τοὺς αὐτουργοὺς τοῦ ἐγκλήματος. Οἱ ἄστοχες «βολὲς» κάποιων νέο - Ἐθνικῶν ποὺ θέλουν νὰ μπλέξουν τὸν Ἅγιο Κύριλλο σὲ αὐτὰ τὰ γεγονότα δὲν εὐσταθοῦν ἱστορικῶς. Τὸ δυστυχέστερο πάντως εἶναι ὅτι ἡ ἀπώλεια τῆς Ὑπατίας δὲν ἦταν τὸ μοναδικὸ ἄσχημο γεγονὸς ἐκείνης τῆς περιόδου. Ἡ κατάσταση ἦταν συχνὰ ἐκτὸς ὁρίων κοινωνικῆς εἰρήνης, ἀφοῦ σὲ αὐτὴν τὴν μεγαλούπολη ἀνακατεύονταν, ὄχι πάντα ἁρμονικά, διάφοροι πληθυσμοὶ μὲ πολὺ διαφορετικὸ πολιτισμικὸ ὑπόβαθρο. Ἐθνικοί, Ὀρθόδοξοι, Μονοφυσίτες, Ἰουδαῖοι κ.ἄ.

Διάδοχος τοῦ Πατριάρχη Θεόφιλου ἀναγορεύθηκε ὁ ἀνεψιὸς αὐτοῦ Κύριλλος, ἀρχιερέας ἀπὸ τὸ ἔτος 412 μέχρι τοῦ θανάτου του, τὸ 444. Ἀπὸ τὴν στιγμὴ τῆς ἐκλογῆς του καταπολέμησε τοὺς ἐν Ἀλεξανδρείᾳ Νοβατιανοὺς καὶ τοὺς Ἰουδαίους (Σωκράτης Σχολαστικός, ζ´ 7-13). Παρὰ τὰ ἐπὶ Θεοφίλου συμβάντα, στὴν Ἀλεξάνδρεια ὑπῆρχαν ἀκόμη ἀρκετοὶ Ἐθνικοὶ καὶ στὸν Κάνωπο. Ὁ Ἅγιος Κύριλλος μετακόμισε ἐκεῖ (Ἀμπουκὺρ) τὰ λείψανα τῶν μαρτύρων Κύρου καὶ Ἰωάννου καὶ τοποθέτησε αὐτὰ στὸν ὑπὸ τοῦ Θεοφίλου ἀνεγερθέντα ναὸ τῶν Εὐαγγελιστῶν. Ἔκτοτε μέγα προσκύνημα ἀπέβη ὁ ναὸς αὐτός. Ἐκεῖ συνεχῶς ὁ Κύριλλος τελοῦσε τὴν θεία λειτουργία καὶ κήρυττε τὸν θεῖο λόγο. Ἡ εἰδωλολατρεία ἐξαφανίστηκε ἀπὸ τὸν Κάνωπο.

Ἀλλὰ στὴν Ἀλεξάνδρεια οἱ Ἐθνικοὶ στηρίζονταν στὴ φιλόσοφο Ὑπατία, θυγατέρα τοῦ φιλοσόφου Θέωνος, ποὺ προκαλοῦσε ὅλη τὴν προσοχὴ τῆς πόλεως μὲ τὴν σοφία της. Ὁ Συνέσιος διαπρεπὴς ἐπίσκοπος Πτολεμαΐδος ἔγραφε ἐπιστολὲς πρὸς αὐτήν, μαρτυρώντας τὸν γενικὸ θαυμασμὸ πρὸς τὴν σοφὴ αὐτὴ γυναίκα. Ὑπῆρχαν ὅμως καὶ πολλοὶ Χριστιανοί, ποὺ ἔβλεπαν τὴν Ὑπατία δυσμενῶς. Πολυάριθμοι δὲ ἦταν καὶ οἱ Ἰουδαῖοι στὴν Ἀλεξάνδρεια καὶ διάφορα μέτρα τοῦ Κυρίλλου κατ᾿ αὐτῶν εὕρισκαν ἀντιμέτωπο τὸν τότε ἔπαρχο τῆς Ἀλεξάνδρειας Ὀρέστη, ὁ ὁποῖος διέκειτο ἐχθρικὰ πρὸς τὸν ἱεράρχη.

Μὲ ὑπόδειξη τῶν Ἰουδαίων ὁ Ὀρέστης συνέλαβε τὸν γραμματικὸ Ἱέρακα, φίλο του Ἁγίου Κυρίλλου, ὡς διακείμενο νὰ πράξει στάση τοῦ λαοῦ καὶ διέταξε νὰ μαστιγωθεῖ. Μάταια ὁ Κύριλλος εἰδοποίησε τοὺς προύχοντες τῶν Ἰουδαίων νὰ μὴν προκαλοῦν τέτοια ἐπεισόδια. Ἀλλὰ ἐκεῖνοι ἀποθρασύνθηκαν καὶ τὴν νύχτα προκάλεσαν μεγάλες ταραχὲς διαδίδοντας τὴν φήμη ὅτι πυρπολοῦνταν ὁ ναὸς τοῦ Ἁγίου Ἀλεξάνδρου. Τρέχοντας οἱ Χριστιανοὶ νὰ σώσουν τὸν ναὸ ἔπεσαν σὲ ἐνέδρα τῶν Ἰουδαίων οἱ ὁποῖοι καὶ φόνευσαν πολλούς. Ὁ ἅγιος Κύριλλος τὴν ἄλλη μέρα κατέσχε τὶς συναγωγὲς τῶν Ἰουδαίων καὶ βοηθούμενος ἀπὸ τὸν λαὸ ἀπέλασε τοὺς Ἰουδαίους ἀπὸ τὴν Ἀλεξάνδρεια, δημεύοντας καὶ τὴν περιουσία τῶν πρωτουργῶν τῶν δολοφονιῶν ἔναντι τῶν χριστιανῶν.

Ὁ Κύριλλος ὅπως φαίνεται ἐνήργησε βάσει εἰδικῶν δικαιωμάτων τοῦ πάπα Ἀλεξανδρείας. Ἀλλὰ ὁ ἔπαρχος Ὀρέστης διαμαρτυρήθηκε πρὸς τὸν αὐτοκράτορα Θεοδόσιο Β´ καὶ μάταια ὁ Κύριλλος μὲ πρεσβεία καὶ μὲ προσωπικὴ συντυχίας ζήτησε νὰ ὁμιλήσει μὲ τὸν πρῶτον, διότι ἐκεῖνος δὲν τὸν δεχόταν. Ὁ Ὀρέστης ἀγέρωχα ἀπέκρουε κάθε συνδιαλλαγή, τηρώντας συνεχῶς στάση ἐχθρικότατη πρὸς τὸν Κύριλλο.

Τότε, πολλοὶ ἀπὸ τοὺς μοναχοὺς τῆς Νιτρίας ἐξ ἀλόγου ζήλου κινούμενοι ἦλθαν στὴν Ἀλεξάνδρεια νὰ ὑπερασπίσουν τὸν ἐπίσκοπο κατὰ τοῦ ἐπάρχου. Μία μέρα ἀφοῦ τὸν ἐπισκέφτηκαν ἄρχισαν νὰ τὸν ἀποκαλοῦσαν εἰδωλολάτρη, ἀλλὰ ἐκεῖνος ἀποδιώκοντας τὴν ἐπίθεση στὸν Κύριλλο, ἔλεγε διαμαρτυρόμενος ὅτι βαπτίστηκε στὴν Κωνσταντινούπολη ἀπὸ τὸν Ἐπίσκοπο Ἀττικό. Ἕνας ἐκ τῶν μοναχῶν ὁ Ἀμμώνιος ἔῤῥιψε μία πέτρα στὸ κεφάλι τοῦ Ὀρέστη τραυματίζοντάς τον καὶ προκαλώντας πανικὸ τῶν παρευρισκομένων. Ἀλλὰ μετὰ ἀπὸ λίγο, ὁ Ἀμμώνιος συλλαμβάνεται βασανίζεται καὶ στὴν ἀνάκριση πεθαίνει. Ὁ Κύριλλος πῆρε τὸν Ἀμμώνιο καὶ τὸν ὀνόμασε μάρτυρα, μετὰ ἀπὸ αὐτὴ τὴ φρικτὴ δολοφονία του στὰ χέρια τῶν εἰδωλολατρῶν.

Δυστυχῶς αὐτὴ ἡ ἀσυμφωνία Κυρίλλου καὶ Ἐπάρχου εἶχε κι ἄλλο θύμα ἐκτὸς τοῦ Ἀμμωνίου· τὴν περίφημη Ὑπατία. Ἐπειδὴ σὲ αὐτὴν μαθήτευε ὁ Ὀρέστης καὶ ἐπειδὴ νομίσθηκε ἀπὸ τὸ πλῆθος ὅτι αὐτὴ ὑπέθαλπε τὸ μίσος τοῦ Ὀρέστη κατὰ τοῦ ἐπισκόπου, μίαν ἡμέρα τοῦ Μαρτίου 416 ἢ 415, ἐπιστρέφοντας ἐπὶ δίφρου στὸν οἶκο της, ἕνας ὄχλος φανατικῶν τὴν συνέλαβε καὶ ἀφοῦ ἐν ἀλαλαγμῷ τὴν ἔσυρε στὸ Καισάρειο, γδύνοντάς την, μὲ ὄστρακα σκληρὰ τὴν ἔγδαραν φονεύοντας καὶ διασπώντας της τὰ μέλη. Ἔπειτα τὴν ἔσυραν στὴν τοποθεσία Κιναρῶνα καὶ τὴν ἔκαψαν.

Ὁ φόνος τῆς Ὑπατίας περιγράφεται στὰ γραπτὰ τοῦ ἱστορικοῦ τοῦ 5ου αἰώνα Σωκράτους τοῦ Σχολαστικοῦ μὲ ἀποτροπιασμό:

Περὶ Ὑπατίας τῆς Φιλοσόφου. Ἦν τις γυνὴ ἐν τῇ Ἀλεξανδρείᾳ, τοὔνομα Ὑπατία· αὕτη Θέωνος μὲν τοῦ φιλοσόφου θυγάτηρ ἦν· ἐπὶ τοσοῦτον δὲ προὔβη παιδείας, ὡς ὑπερακοντίσαι τοὺς κατ᾿ αὐτὴν φιλοσόφους, τὴν δὲ Πλατωνικὴν ἀπὸ Πλωτίνου καταγομένην διατριβὴν διαδέξασθαι, καὶ πάντα τὰ φιλόσοφα μαθήματα τοῖς βουλομένοις ἐκτίθεσθαι· διὸ καὶ οἱ πανταχόθεν φιλοσοφεῖν βουλόμενοι κατέτρεχον παρ᾿ αὐτήν. Διὰ τὴν προσοῦσαν αὐτῇ ἐκ τῆς παιδεύσεως σεμνὴν παῤῥησίαν καὶ τοῖς ἄρχουσι σωφρόνως εἰς πρόσωπον ἤρχετο· καὶ οὐκ ἦν τις αἰσχύνη ἐν μέσῳ ἀνδρῶν παρεῖναι αὐτήν· πάντες γὰρ δι᾿ ὑπερβάλλουσαν σωφροσύνην πλέον αὐτὴν ᾐδοῦντο καὶ κατεπλήττοντο. Κατὰ δὴ ταύτης τότε ὁ φθόνος ὡπλίσατο· ἐπεὶ γὰρ συνετύγχανε συχνότερον τῷ Ὀρέστῃ, διαβολὴν τοῦτ᾿ ἐκίνησε κατ᾿ αὐτῆς παρὰ τῷ τῆς ἐκκλησίας λαῷ, ὡς ἄρα εἴη αὕτη ἡ μὴ συγχωροῦσα τὸν Ὀρέστην εἰς φιλίαν τῷ ἐπισκόπῳ συμβῆναι. Καὶ δὴ συμφρονήσαντες ἄνδρες τὸ φρόνημα ἔνθερμοι, ὧν ἡγεῖτο Πέτρος τις ἀναγνώστης, ἐπιτηροῦσι τὴν ἄνθρωπον ἐπανιοῦσαν ἐπὶ οἰκίαν ποθέν· καὶ ἐκ τοῦ δίφρου ἐκβαλόντες, ἐπὶ τὴν ἐκκλησίαν ᾗ ἐπώνυμον Καισάριον συνέλκουσιν, ἀποδύσαντές τε τὴν ἐσθῆτα ὀστράκοις ἀνεῖλον· καὶ μεληδὸν διασπάσαντες, ἐπὶ τὸν καλούμενον Κιναρῶνα τὰ μέλη συνάραντες πυρὶ κατηνάλωσαν. Τοῦτο οὐ μικρὸν μῶμον Κυρίλλῳ καὶ τῇ Ἀλεξανδρέων ἐκκλησίᾳ εἰργάσατο· ἀλλότριον γὰρ παντελῶς τῶν φρονούντων τὰ Χριστοῦ φόνοι καὶ μάχαι καὶ τὰ τούτοις παραπλήσια. Καὶ ταῦτα πέπρακται τῷ τετάρτῳ ἔτει τῆς Κυρίλλου ἐπισκοπῆς, ἐν ὑπατείᾳ Ὁνωρίου τὸ δέκατον, καὶ Θεοδοσίου τὸ ἕκτον, ἐν μηνὶ Μαρτίῳ, νηστειῶν οὐσῶν. [Socrates Scholasticus Hist.: Historia ecclesiastica, βιβλίον Ζ´]

Ὅλοι οἱ ἄνθρωποι τὴν σέβονταν καὶ τὴν θαύμαζαν γιὰ τὴν ἁπλὴ ταπεινοφροσύνη τοῦ νοῦ της. Ὡστόσο, πολλοὶ μὲ πεῖσμα τὴν ζήλευαν καὶ ἐπειδὴ συχνὰ συναντοῦσε καὶ εἶχε μεγάλη οἰκειότητα μὲ τὸν Ὀρέστη, ὁ λαὸς τὴν κατηγόρησε ὅτι αὐτὴ ἦταν ἡ αἰτία ποὺ ὁ Ἐπίσκοπος καὶ ὁ Ὀρέστης δὲν γίνονταν φίλοι. Μὲ λίγα λόγια, ὁρισμένοι πεισματάρηδες καὶ ἀπερίσκεπτοι μὲ ὑποκινητὴ καὶ ἀρχηγό τους τὸν ἀναγνώστη Πέτρο, παρακολουθοῦσαν αὐτὴ τὴ γυναίκα νὰ ἐπιστρέφει σπίτι τῆς γυρνώντας ἀπὸ κάπου. Τὴν κατέβασαν μὲ τὴ βία ἀπὸ τὴν ἅμαξά της, τὴν μετέφεραν στὴν Ἐκκλησία ποὺ ὀνομαζόταν Caesarium, τὴν γύμνωσαν ἐντελῶς, τῆς ἔσκισαν τὸ δέρμα καὶ ἔκοψαν τὶς σάρκες τοῦ σώματός της μὲ κοφτερὰ κοχύλια μέχρι ποὺ ξεψύχησε, διαμέλισαν τὸ σῶμα της, ἔφεραν τὰ μέλη της σὲ ἕνα μέρος ποὺ ὀνομαζόταν Κίναρον καὶ τὰ ἔκαψαν.

Συμπέρασμα: Βλέποντας τὰ στοιχεῖα τῆς περιόδου παρατηροῦμε ὅτι ὁ Ὀρέστης ἐνεργοῦσε σὰν Ἐθνικὸς ἔναντι τοῦ Κυρίλλου καὶ ὅλα αὐτὰ ὑπὸ τὴν βασιλεία τοῦ Θεοδοσίου! Καὶ μάλιστα ὑπὲρ τῶν Ἰουδαίων μέν, ἐναντίον δὲ τῶν Χριστιανῶν. Ποῦ εἶναι ἄραγε αὐτὴ ἡ σύμπραξη Ἰουδαϊσμοῦ – Χριστιανισμοῦ κατὰ τὸ περίφημο «ἐθνικὸ ἐπιχείρημα» Ἰουδαιο-Χριστιανισμός; Ποῦ εἶναι ἄραγε αὐτὴ ἡ ἀπόλυτη προστασία τῶν χριστιανῶν καὶ τῆς Ἐκκλησίας ἀπὸ τὶς ἐχθρικὲς πράξεις τῶν Ἐθνικῶν ἢ ἀνάποδα; Ποῦ εἶναι τὸ ὁλοκληρωτικὸ «κυνηγητὸ» τῶν Ἐθνικῶν ἀπὸ τὸν χριστιανὸ αὐτοκράτορα Θεοδόσιο; Γιατί ὁ Κύριλλος δὲν ἀπευθύνεται στὸν Θεοδόσιο ὥστε νὰ παρακαμφθεῖ ὁ Ὀρέστης ἐφόσον ἡ ἐκκλησία ὑποτίθεται ὅτι εἶναι ἕνα καὶ τὸ αὐτὸ μὲ τοὺς αὐτοκράτορες; (ἄποψη Ἐθνικῶν)

Ἀντιθέτως ἐδῶ βλέπουμε τὸν Ὀρέστη πάμπολλες φορὲς νὰ κινεῖται ὄχι μόνο ἐναντίον τοῦ Κυρίλλου, ἀλλὰ κυρίως ἐναντίον τῶν Χριστιανῶν τῆς Ἀλεξανδρείας. Ἂς μὴ μᾶς διαφεύγει τὸ ὅτι πέρασαν πολὺ λίγα χρόνια ἀπὸ τὸ πέρας τῶν Ἐθνικῶν διωγμῶν καὶ τὰ πνεύματα εἶναι ἀκόμη πολὺ ἀναμμένα (νωπὲς μνῆμες ἀπωλειῶν συγγενῶν, παρουσία δοσιλόγων στοὺς διῶκτες κ.ἄ.) Οἱ ἀπόψεις περὶ Ἰουδαϊκῆς ἀνάμειξης δὲν εἶναι καθόλου ἀπίθανες, ἀλλὰ ἀντιθέτως εὐσταθοῦν ἱστορικὰ ἀπολύτως· ἄλλωστε ἡ Ἰουδαϊκὴ ἑλληνόφωνη παροικία στὴν Ἀλεξάνδρεια ἀριθμοῦσε πολυπληθῆ μέλη. Ἐκεῖνα τὰ χρόνια ἐπίσης ὑπάρχει συνεχὴς αἱματοχυσία μεταξὺ Ἑβραίων καὶ Χριστιανῶν (βλέπε καὶ σφαγὴ 250.000 χριστιανῶν στὴν Κύπρο ἀπὸ τοὺς Ἰουδαίους) καὶ αὐτὴ ἡ αἱματοχυσία θὰ συνεχισθεῖ δυστυχῶς καὶ ἀργότερα. Ἐπίσης ἕνεκα διαφορῶν τῶν Χριστιανῶν καὶ τῶν Ἰουδαίων, σημειώθηκε στάση κατὰ τοῦ Ὀρέστη τὸ 415, μόλις ἕνα χρόνο νωρίτερα ἀπὸ τὸ θάνατο τῆς δύστυχης Ὑπατίας. Ὁ Ἑβραϊσμὸς ἦταν πάντοτε ἐχθρὸς μὲ τὸν Χριστιανισμό, διότι ὁ τελευταῖος σπίλωνε τοὺς Ἰουδαίους.

Τὸ τραγικότατο αὐτὸ γεγονὸς ἀναμφίβολα καταλύπησε τὸν Ἅγιο Κύριλλο, ἀλλὰ αὐτὸς κατηγορήθηκε ὅτι ὑποκίνησε τὸν ὄχλο. Τὴν κατηγορία αὐτὴν διατύπωσε μετὰ ἀπὸ ἕναν αἰώνα ὁ ἀκμάζων Ἐθνικὸς φιλόσοφος Δαμάσκιος, μὰ δίχως ἀποδείξεις. Ὁ δυσμενῶς διακείμενος πρὸς τὸν Κύριλλο ἐκκλησιαστικὸς ἱστορικὸς Σωκράτης (ζ´ 15) μᾶς πληροφόρησε ὅτι ἐπὶ κεφαλῆς τοῦ ὄχλου ποὺ δολοφόνησε τὴν Ὑπατία ἦταν ὁ ἀναγνώστης Πέτρος καὶ ὅτι αὐτὸ τὸ γεγονὸς «οὐ μικρὸν μῶμον Κυρίλλῳ καὶ τῇ Ἀλεξανδρέων ἐκκλησίᾳ εἰργάσατο», δὲν εἶπε ὅμως ὅτι ὁ Κύριλλος ἦταν ὁ αἴτιος τοῦ φόνου τῆς Ὑπατίας. Ἐν τούτοις, τὸ ἔγκλημα παραμένει ἔγκλημα.

Ἀλλὰ ἀπὸ τὶς 28 Σεπτεμβρίου 416 ἐκδόθηκε ἀπὸ τὸν αὐτοκράτορα Θεοδόσιο Β´ νόμος περὶ τῶν κληρικῶν καὶ τῶν «παραβαλάνων» τῆς Ἀλεξανδρείας. Οἱ «παραβαλανεῖς», ἀποτελοῦντες εἰδικὸ σῶμα 500 ἀνδρῶν εὑρισκόμενο ὑπὸ τῆς ἐντολὲς τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἀλεξανδρείας ὑπήχθησαν διὰ τοῦ αὐτοῦ νόμου ὑπὸ τὴν δικαιοδοσία τοῦ ἐπάρχου Ἀλεξανδρείας. Ὡς δικαιολογία τῆς μεταβολῆς αὐτῆς ἦταν ὅτι τὸ σῶμα αὐτὸ ἐνέσπειρε τὸν τρόμο καὶ τὴν φρίκη στὴν Ἀλεξάνδρεια διὰ τῶν ἀταξιῶν αὐτοῦ. Ὁ λαὸς τῆς Ἀλεξάνδρειας ζήτησε ἀπὸ τὸν αὐτοκράτορα στέλνοντάς του πρεσβεία νὰ λάβει τὰ μέτρα του κατὰ τῶν παραβαλάνων. Εἶναι προφανὲς ὅτι τὸ διάβημα αὐτὸ ἀφοροῦσε τὰ γεγονότα τῆς Ὑπατίας. Ἀλλὰ ἀξιοσημείωτο εἶναι ὅτι ἡ πρεσβεία αὐτὴ τοῦ λαοῦ ζήτησε ἀπὸ τὸν αὐτοκράτορα ὅπως διατάξει ὥστε νὰ μὴν ἀπομακρυνθεῖ ἀπὸ ἐκεῖ ὁ Ἀρχιεπίσκοπός τους Κύριλλος.

Ἡ αἴτηση αὐτὴ ὀφείλεται στὸ γεγονὸς ὅτι ὅταν ὁ ἀρχιεπίσκοπος Κύριλλος ἔλειπε ἀπὸ τὴν Ἀλεξάνδρεια οἱ «παραβαλανεῖς» (οἱ διαμένοντες παρὰ τὸ βαλανεῖον) προέβαιναν σὲ ταραχές. Σημειωτέον δὲ ὅτι τὸ διάβημα τοῦ λαοῦ τῆς Ἀλεξανδρείας νὰ μένει ἐκεῖ ὁ Κύριλλος γιὰ προστασία τους, προῆλθε ἀπὸ ὀπαδοὺς τοῦ Ὀρέστη καὶ ὄχι τοῦ Κυρίλλου καὶ ἀπὸ φίλους του Ὀρέστη προερχόταν καὶ ἡ πρεσβεία καὶ ὄχι ἀπὸ ἐκείνους τοὺς Κυρίλλου. Σὲ αὐτὴν τὴν ἐπιστολὴ δὲν γινόταν οὔτε ἕνας ὑπαινιγμὸς γιὰ τὴν ἐνοχὴ τοῦ Κυρίλλου. Ἀλλὰ ἀντιθέτως ἡ πρεσβεία μὲ σεβασμὸ ἐκφράστηκε γι᾿ αὐτὸν καὶ διὰ τῶν αἰτήσεων τῆς μαρτυροῦσε ὅτι ἡ διαρκὴς παρουσία αὐτοῦ στὴν Ἀλεξάνδρεια θεωρεῖτο ὡς ἐγγύηση γιὰ τὴ συγκράτηση τῆς τάξεως καὶ τὴ συγκράτηση τῶν παραβαλάνων καὶ τὴν πρόληψη νέων αἱματηρῶν ἐπεισοδίων.

Ὁ Αὐτοκράτορας Θεοδόσιος ἔκρινε σκόπιμο νὰ ὑπάγει αὐτοὺς κάτω ἀπὸ τὶς διαταγὲς τοῦ Ἐπάρχου. Ἀπὸ δὲ τὶς λεπτομέρειες καθίσταται ἀναντίῤῥητο ὅτι ὁ Κύριλλος κατὰ τὴν διάρκεια τῆς δολοφονίας τῆς Ὑπατίας ἀπουσίαζε ἀπὸ τὴν Ἀλεξάνδρεια. Οἱ ἐχθροὶ τοῦ Κυρίλλου Νεστοριανοὶ συνυφαίνοντας πλῆθος κατ᾿ αὐτοῦ κατηγορίες οὐδέποτε τόλμησαν νὰ ὑπαινιχθοῦν ὅτι αὐτὸς ὑπῆρξε ὁ ἠθικὸς αὐτουργὸς τοῦ ἐγκλήματος. Φαίνεται δὲ μᾶλλον ὅτι ὁ φανατισμὸς τοῦ Ἐπάρχου Ὀρέστη συνετέλεσε εἰς τὴν ἔξαψη τοῦ φανατισμοῦ τῶν παραβαλάνων, τῶν μοναχῶν καὶ τοῦ αἰγυπτιακοῦ ὄχλου, ὁ ὁποῖος ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τοῦ Θεόφιλου διατέθηκε δυσμενέστατα κατὰ τῶν ἐμμενόντων εἰς τὴν Ἐθνικὴ θρησκεία Ἑλλήνων τῆς Ἀλεξάνδρειας. Δυστυχῶς οἱ αἱματηρὲς σκηνὲς ἦσαν συνηθισμένες στὴν πόλη αὐτή.

Μετὰ ἀπὸ τὰ παραπάνω, ὅσοι κατηγοροῦν τὸν ἅγιο Κύριλλο, ἀποδεικνύονται συκοφάντες, καθὼς ὄχι μόνο ὁ Ἅγιος Κύριλλος δὲν εἶχε σχέση μὲ τὸ φόνο, ἀλλὰ ἀντιθέτως θεωρεῖτο ἀκόμα καὶ ἀπὸ τοὺς εἰδωλολάτρες, ὡς ἀπαραίτητος γιὰ νὰ ὑπάρχει στὴν περιοχὴ τάξη καὶ εἰρήνη.

Οἱ λόγοι ποὺ ὁ ἅγιος Κύριλλος κατηγορεῖται τόσο ἔντονα καὶ ἄδικα, εἶναι τὸ πλούσιο ἔργο ποὺ ἄφησε πίσω του, εἰς βάρος τῶν ἐχθρῶν τῆς Ἐκκλησίας. Ἀναιρώντας τὸ ἔργο τοῦ Ἰουλιανοῦ τοῦ Παραβάτη, μὲ τίτλο «κατὰ τῶν Γαλιλαίων» (δηλαδὴ τῶν Χριστιανῶν), ἔγραψε ἀπολογητικὴ ἀναίρεση μὲ τίτλο: «ὑπὲρ τῆς τῶν Χριστιανῶν εὐαγοῦς θρησκείας, πρὸς ἐν ἀθέοις Ἰουλιανόν». Ἀπὸ τὰ πολλὰ συγγράμματά του κατὰ τῶν Νεστοριανῶν ἔγραψε τρεῖς «προσφωνητικοὺς λόγους περὶ τῆς ὀρθῆς πίστεως εἰς τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστόν». Ἔγραψε καὶ σύντομο διάλογο «περὶ ἁγίας τε καὶ ὁμοουσίου Τριάδος». Ἀπὸ τὶς ὁμιλίες του εἶναι περίφημη ἡ «πρὸς τὴν Ἁγίαν Μαρίαν» ποὺ ἀποτελεῖ τὸν πιὸ ὑπέροχο ὕμνο τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἀρχαιότητας πρὸς τὴν Θεοτόκο. Εἶχε ἐχθροὺς τοὺς αἱρετικοὺς Νοβατιανοὺς καὶ Νεστοριανούς, τοὺς Ἰουδαίους καὶ τοὺς Εἰδωλολάτρες, ποὺ ὅλοι εἶχαν συμφέρον νὰ τὸν κακολογήσουν.

Τὸ ἐνδιαφέρον ὅμως τῆς ὑπόθεσης, εἶναι κάτι ποὺ οἱ εἰδωλολάτρες τὸ ἀποκρύπτουν περὶ τῆς Ὑπατίας: Ὁ Συνέσιος ὁ Κυρηναῖος (†416), μαθητὴς καὶ θαυμαστὴς τῆς Ὑπατίας, μέσα ἀπὸ τὴν ἀλληλογραφία του μαζί της, ἄφησε τὴν πληροφορία ὅτι ἡ νεοπλατωνικὴ φιλόσοφος εἶχε ἐκφράσει τὴν ἐπιθυμία της νὰ γίνει Χριστιανή: «ποθῶ γὰρ Χριστιανὴ ἀποθανεῖν». [Βασιλείου Μυρσιλίδου, Βιογραφία τῆς φιλοσόφου Ἑλληνίδος Ὑπατίας, Ἀθήνα 1926»].

Ὄχι μόνο λοιπὸν δὲν ὑπῆρχαν θρησκευτικοὶ λόγοι τοῦ φόνου τῆς Ὑπατίας, ἀλλὰ ὁ φόνος αὐτὸς ἐργάσθηκε κατὰ τῆς Χριστιανικῆς Ἐκκλησίας, ἐπειδὴ ἡ θαυμάσια αὐτὴ γυναίκα, ἀγαποῦσε τὸν Χριστὸ καὶ τὴν Ἐκκλησία Του. Ἀλλὰ οἱ ψευδεῖς συκοφάντες τοῦ Νεοπαγανισμοῦ, προσπαθοῦν νὰ παρουσιάσουν τὴν πολιτικὴ αὐτὴ δολοφονία ὡς θρησκευτική, γιὰ νὰ φανοῦν ὡς θύματα.

Ἡ ἀθωότητα τοῦ Ἁγίου Κυρίλλου

Οἱ συκοφάντες τοῦ Παγανισμοῦ ὅσο κι ἂν κατηγοροῦν τὸν ἅγιο Κύριλλο γιὰ τὴν πολιτικὴ δολοφονία τῆς Ὑπατίας, δὲν ἔχουν τὸ παραμικρὸ στοιχεῖο ἐναντίον του. Καὶ ὄχι μόνο αὐτό, ἀλλὰ τὰ ἴδια τὰ γεγονότα τοὺς διαψεύδουν.

Ὁ ἐθνικὸς Δαμάσκιος (περ. 480-550) συνέγραψε τὰ ἔργα του ἕναν αἰώνα περίπου μετὰ τὴ δολοφονία τῆς λαμπρῆς φιλοσόφου Ὑπατίας (415). Παρὰ ταῦτα προσπαθεῖ νὰ ἀποδώσει ἀτεκμηρίωτα τὸ θάνατό της σὲ μία ... κρυφὴ ζήλια ἐκ μέρους τοῦ ἁγίου Κυρίλλου (Σουΐδας Υ 166). Στὶς πληροφορίες τοῦ Δαμασκίου βασίστηκε καὶ ὁ μεταγενέστερος χρονικογράφος Ἰωάννης Μαλάλας.

Δὲν θὰ μποροῦσε ὁ Κύριλλος νὰ ἔχει πραγματικὰ συμφέροντα ἀπὸ τὴ δολοφονία τῆς Ὑπατίας. Ἐκείνη δὲν ἦταν ὑπέρμαχος τῆς ἀρχαίας λατρείας καὶ δὲν τοῦ ἐναντιωνόταν. Μάλιστα εἶχε πολλοὺς χριστιανοὺς μαθητές, ὅπως ἦταν καὶ ὁ ἐπίσκοπος Συνέσιος ὁ Κυρηναῖος. Λέγεται πὼς τοῦ εἶχε γράψει κάποτε «ποθῶ γὰρ χριστιανὴ ἀποθανεῖν» (π. Γ. Μεταλληνοῦ, Παγανιστικὸς Ἑλληνισμὸς ἢ Ἑλληνορθοδοξία, ἐκδ. Ἁρμὸς 2003). Λέγεται ὅτι ἦταν πολιτικὴ σύμβουλος τοῦ ἐπάρχου Ὀρέστη, πράγμα ποὺ θὰ μποροῦσε νὰ προκαλέσει μίσος ἐκ μέρους τοῦ Κυρίλλου. Ὅμως ἐκεῖνος δὲν θὰ πετύχαινε τίποτε μὲ τὸ θάνατό της, παρὰ μόνο τὴν ἐξαγρίωση τοῦ Ὀρέστη. Ἀλήθεια εἶναι ὅτι ὁ Κύριλλος εἶχε κάποια ἰσχύ, ἀλλὰ δὲν ἦταν ὑπεράνω νόμων. Ἀκόμη καὶ ὅσοι ἀποῤῥίπτουν τὴν ἁγιότητα τοῦ Κυρίλλου, θὰ ἔπρεπε νὰ παραδεχτοῦν πὼς ἀποκλείεται ἐκεῖνος νὰ ἦταν τόσο ἠλίθιος ὥστε νὰ κινδυνεύσει μάταια νὰ σπιλώσει τὴ φήμη του ἢ καὶ νὰ τιμωρηθεῖ ἀκόμα.

Ἡ Ὑπατία δολοφονήθηκε ἀπὸ κάποιους φανατισμένους Ἀλεξανδρεῖς οἱ ὁποῖοι τὴν θεωροῦσαν ὑπεύθυνη γιὰ τὴν ἀντιπαλότητα μεταξὺ Κυρίλλου καὶ Ὀρέστη (Σωκράτους, Ἐκλησιαστικὴ Ἱστορία, χ´ 15 καὶ Ἰωάννη Νικίου, Χρονικὸν 84. 87-103). Ἔτσι οἱ δράστες δὲν ἦταν τὸ ὑπὸ τὶς διαταγὲς τοῦ πατριάρχη Ἀλεξανδρείας εἰδικὸ σῶμα τῶν «παραβαλάνων». Ἐξάλλου, οἱ κάτοικοι τῆς Ἀλεξάνδρειας ἦταν διαβόητοι ταραχοποιοί (Σωκράτους Ἐκκλησιαστικὴ Ἱστορία ζ´ 7 καὶ Κυρίλλου Ὁμιλία εἰς τὸ Πάσχα, 419). Μία σύγχρονη πηγή, ὁ Σωκράτης ὁ Σχολαστικὸς (περ. 380-450) ἀναφέρει πὼς ὁ φόνος τῆς Ὑπατίας ἔγινε μὲ πρωτοβουλία κάποιου ἀναγνώστη ὀνόματι Πέτρος, κι ὄχι τοῦ ἁγίου Κυρίλλου. Σὲ αὐτὸ συμφωνεῖ ἀκόμη καὶ ὁ τρομερὰ φανατισμένος Μονοφυσίτης Ἰωάννης ὁ Νικίου (τέλη 7ου αἰ,). Ἐδῶ ἀξίζει νὰ σημειωθεῖ ὅτι στὴ Ἀλεξανδρινὴ Ἐκκλησία, οἱ ἀναγνῶστες δὲν ἦταν ἱερωμένοι κι ὄχι ἀπαραίτητα βαπτισμένοι Χριστιανοὶ (Σωκράτους, Ἐκκλησιαστικὴ Ἱστορία, ε´ 22).

Ἴσως κάποιοι ποῦν πὼς ὁ Σωκράτης ἀντιφάσκει μὲ τὸν ἑαυτό του, διότι γράφει ὅτι ὁ θάνατος τῆς Ὑπατίας «οὐ μικρὸν μῶμον Κυρίλλῳ καὶ τῇ Ἀλεξανδρέων ἐκκλησίᾳ εἰργάσατο». Μὰ ἡ δήλωση αὐτὴ δὲν ἐννοεῖ ὅτι ὁ Κύριλλος ἦταν ὑπεύθυνος, ἀλλ᾿ ἁπλῶς ὅτι ὁ Κύριλλος ντροπιάστηκε πολὺ ἐξαιτίας τῆς ἐγκληματικότητας ἑνὸς τμήματος τοῦ ποιμνίου του.

Φυσικὰ ὁ Σωκράτης δὲν μεροληπτεῖ καθόλου ὑπὲρ τοῦ Κυρίλλου ὅταν τὸν ἀθωώνει, καθὼς δὲν διστάζει ἀλλοῦ νὰ ἐπισημάνει τὰ σφάλματά του. Μάλιστα εἶχε φθάσει στὸ σημεῖο νὰ τὸν κατηγορήσει γιὰ ἀφροσύνη ἐπειδὴ ὁ Κύριλλος τίμησε ὡς μάρτυρα τὸ φανατικὸ μοναχὸ Ἀμμώνιο ποὺ θανατώθηκε ἀφοῦ ἐπιτέθηκε στὸν Ὀρέστη (Σωκράτους, Ἐκκλησιαστικὴ Ἱστορία, ζ´ 14). Ὁ Σωκράτης Σχολαστικὸς θεωρεῖται μάλιστα ὅτι ἀνῆκε στὴν αἵρεση τῶν Νοβατιανῶν, λόγω τῆς συμπάθειας ποὺ δείχνει πρὸς ἐκείνους στὸ ἔργο του. Κι ὡς γνωστόν, ὁ Κύριλλος τοὺς φέρθηκε ἐχθρικά (Σωκράτους, Ἐκκλησιαστικὴ Ἱστορία, ζ´ 7).

Ἐπιπλέον, ἐφόσον ὅλοι γνώριζαν τὴν ἐνοχὴ τοῦ Πέτρου, ἴσως θὰ μπορούσαμε νὰ ὑποθέσουμε πὼς ἐκεῖνος δὲν διέφυγε τῆς τιμωρίας. Ὁ φόνος ἦταν ποινικὸ ἀδίκημα, σύμφωνα μὲ τοὺς ἰσχύοντες νόμους. Ὁ ἅγιος Κύριλλος δὲν ἐναντιώθηκε στὴν τιμωρία τοῦ Πέτρου (πράγμα ποὺ θὰ μποροῦσε νὰ κάνει, δεδομένου τοῦ παρορμητικοῦ χαρακτήρα του καὶ τῶν αὐθαιρεσιῶν ποὺ συνήθιζε νὰ κάνει). Καὶ θὰ ἦταν ἀνόητο νὰ νομίζαμε ὅτι ὁ Κύριλλος εἶχε περισσότερη ἐξουσία ἀπὸ τὸν «ἀντίπαλό» του ἔπαρχο Ὀρέστη. Ἂς μὴν ξεχνᾶμε ὅτι ὁ Κύριλλος δὲν μποροῦσε νὰ σώσει τὸν μοναχὸ Ἀμμώνιο ἀπὸ τὴν τιμωρία, ἂν καὶ ἐκδήλωσε ξεκάθαρα τὶς ἀντιῤῥήσεις του.

Τὰ στοιχεῖα ποὺ διαθέτουμε δὲν ὑποστηρίζουν τὴν ἀστήρικτη εἰκασία ὅτι ὁ ἅγιος Κύριλλος ἦταν ἠθικὸς αὐτουργὸς τοῦ φόνου τῆς Ὑπατίας. Τὸ βέβαιο πάντως εἶναι ὅτι ἡ φρικτὴ δολοφονία τῆς Ὑπατίας εἶναι ἀναμφίβολα ἀντίθετη μὲ τὸ πνεῦμα τοῦ Χριστιανισμοῦ καὶ καταδικαστέα ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία.

Ἀναφορὲς καὶ περαιτέρω στοιχεῖα στὶς διαδικτυακὲς διευθύνσεις τῆς ΟΟΔΕ (ὀρθόδοξη ὁμάδα δογματικῆς ἔρευνας):

ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΚΥΡΙΛΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΕΙΑ
ΤΟΥ ΕΝ ΑΓΙΟΙΣ ΠΑΤΡΟΣ ΗΜΩΝ
ΚΥΡΙΛΛΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ
ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ

ΔΙΑΠΡΕΨΑΝΤΟΣ ΕΝ ΕΤΕΙ ΑΠΟ ΧΡΙΣΤΟΥ υχ´ (420).

ΣΥΝΕΡΑΝΙΣΘΕΙΣ ΕΚ ΤΩΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑΤΩΝ
ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ ΚΑΙ ΣΩΖΟΜΕΝΟΥ,
Καί τινων ἄλλων Ἐκκλησιαστικῶν Ἱστοριογράφων.

Ἐκ τῆς ἐκδόσεως
«Νέον Ἐκλόγιον», Βενετία 1803, σελ.154-164
ὑπὸ τοῦ Ὁσίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου

ΥΠΟΜΝΗΜΑΤΑ

ΕΚ ΤΟΥ ΣΥΝΑΞΑΡΙΣΤΟΥ
ΤΟΥ ΟΣΙΟΥ ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ ΤΟΥ ΑΓΙΟΡΕΙΤΟΥ

Ὑπόμνημα τῆς ΙΗ´ Ἰανουαρίου.

Ὑπόμνημα τῆς Θ´ Ἰουνίου.

ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΚΥΡΙΛΛΟΥ
ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ

ΣΥΝΟΠΤΙΚΑ ΑΓΙΟΛΟΓΙΚΑ

Η ΑΛΗΘΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΑΤΙΑ

Ἡ ἀθωότητα τοῦ Ἁγίου Κυρίλλου

ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΚΥΡΙΛΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΤΟΥ ΕΝ ΑΓΙΟΙΣ ΠΑΤΡΟΣ ΗΜΩΝ ΚΥΡΙΛΛΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ

ΔΙΑΠΡΕΨΑΝΤΟΣ ΕΝ ΕΤΕΙ ΑΠΟ ΧΡΙΣΤΟΥ υχ´ (420).

ΣΥΝΕΡΑΝΙΣΘΕΙΣ ΕΚ ΤΩΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ ΚΑΙ ΣΩΖΟΜΕΝΟΥ, Καί τινων ἄλλων Ἐκκλησιαστικῶν Ἱστοριογράφων.

Ἐκ τῆς ἐκδόσεως «Νέον Ἐκλόγιον», Βενετία 1803, σελ.154-164 ὑπὸ τοῦ Ὁσίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου

ΥΠΟΜΝΗΜΑΤΑ

ΕΚ ΤΟΥ ΣΥΝΑΞΑΡΙΣΤΟΥ ΤΟΥ ΟΣΙΟΥ ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ ΤΟΥ ΑΓΙΟΡΕΙΤΟΥ

Ὑπόμνημα τῆς ΙΗ´ Ἰανουαρίου.

Ὑπόμνημα τῆς Θ´ Ἰουνίου.

ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΚΥΡΙΛΛΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ

ΣΥΝΟΠΤΙΚΑ ΑΓΙΟΛΟΓΙΚΑ

Η ΑΛΗΘΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΑΤΙΑ

Ἡ ἀθωότητα τοῦ Ἁγίου Κυρίλλου

ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΕΙΑ
ΤΟΥ ΕΝ ΑΓΙΟΙΣ ΠΑΤΡΟΣ ΗΜΩΝ
ΚΥΡΙΛΛΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ
ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ

ΣΥΝΕΡΑΝΙΣΘΕΙΣ ΕΚ ΤΩΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑΤΩΝ
ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ ΚΑΙ ΣΩΖΟΜΕΝΟΥ,
Καί τινων ἄλλων Ἐκκλησιαστικῶν Ἱστοριογράφων.

Ἐκ τῆς ἐκδόσεως
«Νέον Ἐκλόγιον», Βενετία 1803, σελ.154-164
ὑπὸ τοῦ Ὁσίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου

ΕΚ ΤΟΥ ΣΥΝΑΞΑΡΙΣΤΟΥ
ΤΟΥ ΟΣΙΟΥ ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ ΤΟΥ ΑΓΙΟΡΕΙΤΟΥ

ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΚΥΡΙΛΛΟΥ
ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ