Παραλογαίς

«Εἰς τὰ ἐθνικὰ ἐκεῖνα ᾄσματα
τῶν Ἑλλήνων, ὅσα ὑπόθεσιν ἔχουν
ἰδεώδη ἢ πεπλασμένην, ἡ φαντασία
τοῦ λαοῦ ἐκδηλώνεται μετὰ περισσῆς
ποικιλίας, ἐλευθερίας καὶ δυνάμεως».
(Fauriel)

• ΤΟ ΔΟΚΙΜΙΝ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ
• Τ' ΑΓΑΠΗΜΕΝΑ ΑΔΕΡΦΙΑ Κ' Η ΚΑΚΗ ΓΥΝΑΙΚΑ
• ΤΟΥ ΜΑΥΡΙΑΝΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΔΕΡΦΗΣ ΤΟΥ
• ΤΗΣ ΑΠΟΛΗΣΜΟΝΗΜΕΝΗΣ
• ΤΗΣ ΚΟΥΜΠΑΡΑΣ ΠΟΓΙΝΕ ΝΥΦΗ
• Ο ΓΥΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΞΕΝΙΤΕΜΕΝΟΥ
• ΤΗΣ ΝΥΦΗΣ ΠΟΥ ΚΑΚΟΤΥΧΗΣΕ
• ΤΟΥ ΚΥΡ ΒΟΡΙΑ
• ΤΟΥ ΓΙΟΦΥΡΙΟΥ ΤΗΣ ΑΡΤΑΣ
• ΤΟΥ ΚΟΛΥΜΠΗΤΗ
• Η ΜΑΝΝΑ Η ΦΟΝΙΣΣΑ
• ΤΟΥ ΝΕΚΡΟΥ ΑΔΕΛΦΟΥ

79

ΤΟ ΔΟΚΙΜΙΝ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ
[δοκίμιν=δοκιμή]

Σαράντα δυο αρχοντόπουλα μια κόρη ναγαπούσαν,
κόρη πανώρια κι' όμορφη και 'ς τα φλωριά χωσμένη.
Κι' όλοι νεκαλεστήκανε μια μέρα για να πάνε.
Γεμίζου οι στάβλοι νάλογα, τα παραθύρια σέλλαις,
και τα πορτοπαράθυρα σκάλαις και χαλινάρια.
Στρώνει την τάβλα να γευτούν πολλώ λογιώ τραπέζι.
"Τρώτε και πίνετε, άρχοντες, κ' εγώ να σας φηγούμαι.
Μέσα 'ς το περιβόλι μου, 'ς τη μέση της αυλής μου,
μάρμαρο νέχει ο αφέντης μου, δοκίμιν της αγάπης,
κι' όποιος βρεθή και πιάση το, κι' οπίσω του το ρήξη,
εκείνος είναι ο άντρας μου κ' εγώ είμαι η ποθητή του."
Κι' ούλοι μονοσυνάγουνται, κι' ούλοι το δοκιμάζουν,
κ' ένας το παίρνει δάχτυλο, κι' άλλος μούτε καθόλου,
και της Μαριάς ο ψυχογιός, τάξιο το παλληκάρι,
μονοχεριάρι τό πιασε κι' οπίσω του το ρίχτει.
"Εγώ είμαι, κόρη, ο άντρας σου και συ είσαι η ποθητή μου".

83

ΤΗΣ ΚΟΥΜΠΑΡΑΣ ΠΟΓΙΝΕ ΝΥΦΗ

[Την δύναμιν και την διάρκειαν του πρώτου έρωτος εκθειάζουν και παροιμίαι και πολλά κωμαστικά άσματα. "Καινούργια αγάπη χάνεται, παλιά δε λησμονειέται." Και εις σύγκρουσιν του πρώτου προς νέους έρωτας κατισχύει ούτος. Τοιαύτην υπόθεσιν έχει και το κοινότατον εις την Ελλάδα άσμα της εγκαταλειφθείσης ερωμένης, ήτις κληθείσα να στεφανώση τον αγαπητικόν της νυμφεύεται αυτόν, μετανοήσαντα κατά την τέλεσιν των γάμων. Παραπλησίαν δ' υπόθεσιν έχουν και άσματα άλλων ευρωπαϊκών λαών, γαλλικά, ιταλικά, ισπανικά, αγγλικά, σκωτικά, δανικά, νορβηγικά, σουηδικά. Εκ παλαιοτάτων δε πιθανώς σκανδιναυικών ασμάτων παρέλαβε και ο χρονογράφος Σάξων ο γραμματικός τον περί της Σειγφρίδας και του βασιλόπαιδος Οθάρ μύθον.
Αι καππαδοκικαί παραλλαγαί του ελληνικού άσματος δεικνύουν ότι είναι ακριτικόν, ή ότι επήλθε συμφυρμός αυτού προς τακριτικά, διότι ο ήρως εν ταις παραλλαγαίς ταύταις είναι ο Ακρίτας.]

Έχω και μήνες και καιρούς τον αγαπώ δεν είδα,
τώρα τον βλέπω κ' έρχεται κάτω 'ς ανήλιο κάμπο,
άνθη τον τριγυρίζουνε και μόσχοι τον μυρίζουν,
και τα σγουρά του τα μαλλιά το νου μου συνεπήραν.
"Πού ήσουν, λεβέντη μ' όμορφε και πολυαγαπημένε;
-Καλή σου ημέρα, πέρδικα, χρυσής αυγής τρυγόνα.
Κόρη, κλειδιά σ' αγόρασα κι' αντίκλειδα σ' αφήνω,
κλείδωσε την καρδούλα σου κι' απόμενε τους πόνους.
Ο κύρης μου κ' η μάννα μου μου τοίμασαν το γάμο,
κι" α δεν περηφανεύεσαι έλα να μπής κουμπάρα.
-Πάω να το πω της μάννας μου κι' ότι μου ειπή θα κάμω."

Κινάει και πάει 'ς τη μάννα της σα μήλο μαραμμένο.
"Μάννα μου, με καλέσανε να πάω να στεφανώσω
το νιον οπού καρτέραγες άντρα για να τον πάρω.
-Και πώς το λες, παιδάκι μου, να πας να στεφανώσης;
Έχεις ποδάρια να σταθής και μάτια ν' αντρανίσης;
έχεις και γοργοδάχτυλα ν' αλλάξης δαχτυλίδια,
και χέρια γοργογύριστα να στεφανογυρίσης;
-Έχω ποδάρια να σταθώ και μάτια ν' αντρανίσω,
έχω και γοργοδάχτυλα ν'αλλάξω δαχτυλίδια,
και χέρια γοργογύριστα να στεφανογυρίσω.
Μάννα μου, ταποφάσιοα, θα πάω να στεφανώσω,
και θε να κάμω υπομονή, γερή καρδιά θα δείξω.
-Σύρε, παιδί μου, 'ς το καλό και 'ς την καλή την ώρα,
και να γιομίση, η στράτα σου τριαντάφυλλα και ρόδα."

Έκατσε κ' εστολίστηκε τρεις μέραις και τρεις νύχτες.
Βάζει τον ουρανό μαντί, τη θάλασσα μαγνάδι,
τον ήλιο βάζει πρόσωπο και το φεγγάρι στήθος
και του κοράκου το φτερό βάζει καμαροφρύδι,
την όχεντρα την πλουμιστή κορδέλλα 'ς τα μαλλιά της,
τον άμμο τον αμέτρητο ρήχνει μαργαριτάρι.
Κάνει στεφάνια ολόχρυσα, λαμπάδες άσημένιαις
και δαχτυλίδι πυργωτό της νύφης να χαρίση.
Παίρνει και πάει 'ς την εκκλησιά ν' αρραβωστεφανώση.
Βάγιαις την πάνε από μπρος και βάγιαις από πίσω
και βάγιαις απ' τα δυο πλευρά να μη την πιάση ο ήλιος.
'Σ το δρόμον όπου πήγαινε τα μονοπάτια ανθούσαν.
Κι' ωσάν την είδε η εκκλησιά απ' άκρη 'ς άκρη σείστη.
Παπάς την είδε κ' έσφαλε, διάκος κι' αποξεχάστη,
τα ψαλτικά τους έχασαν ψάλταις και καλανάρχοι.
Ωσάν την είδε ο νιόγαμπρος έπεσε κ' ελιγώθη.
"Παπά, για ματασήμανε, παπά, για ματαψάλλε,
και γύρισε τα στέφανα και βάλ' τα 'ς την κουμπάρα."
Κ' η νύφη απολογήθηκε με το καμένο χείλι,
"Σύρε να πάμε, μάννα μου, και 'ς τόνειρό μου το είδα,
χρυσόν αϊτόν εβάσταγα κι' άλλη μου τόνε πήρε.
Τα ρούχα μου 'ς την εκκλησιά, κ' εγώ 'ς το μοναστήρι,
κι' όσο τον χάρηκα κ' εγώ να τον χαρή κ' εκείνη."

Την ξαγναντεύει η μάννα της απ' ώριον παραθύρι.
"Καλό 'ς τη θυγατέρα μου, τη φωτογεννημένη,
κουμπάρα την εστόλιζα και νύφη κατεβαίνει."

86

[Το άσμα της αιχμαλωσίας ή αγοράς ως δούλης ωραίας γυναικός και της απελευθερώσεως αυτής υπό του κυρίου της, αναγνωρίσαντος ότι ήτο αδελφή του, είναι ευρύτατα διαδεδομένον ανά τας ελληνικάς χώρας. Υπάρχουν δε δύο τύποι αυτού. Κατά τον ένα η αιχμαλωτισθείσα υπό πειρατών κόρη αναγνωρίζεται ως αδελφή του άρπαγος, όστις την ελευθερώνει και μετά πλουσίων δώρων πέμπει προς τους γονείς. Κατά δε τον έτερον, σύζυγος αναγκάζεται να πωλήση την ωραίαν γυναίκα του, την οποίαν ο αγοραστής (εν ταις πλείσταις παραλλαγαίς πειρατής ή γενίτσαρος), αναγνωρίσας ότι είναι αδελφή του, αποδίδει εις τον άνδρα της. Τον πρώτον τύπον έχομεν εν αιγινητικώ άσματι, το οποίον εδημοσίευσεν ο Σπ. Ζαμπέλιος, πολλάς αυθαιρέτους μεταβολάς επενεγκών εις το κείμενον, προς διόρθωσιν δήθεν και καλλωπισμόν αυτού. Εις δε τον δεύτερον διακρίνονται αι εξής διαφοραί. α') Ό πωλήσας σύζυγος είναι ο γνωστός εξ άλλων ασμάτων Μαυριανός, και φαίνεται ότι η διαφορά αυτή προήλθεν εκ συμφυρμοΰ προς τάσματα εκείνα. β') Ο σύζυγος είναι κοντός (ή κόντες), γ') Ο σύζυγος είναι παπάς, όστις όπως εξαγοράση την άφεσιν λειτουργικού παραπτώματος, μη εξαρκούσης προς τούτο της άλλης περιουσίας του, πωλεί και την γυναικά του. Υπάρχουσι και παραλλαγαί μη αναφέρουσαι πώλησιν ή αρπαγήν της γυναικός αλλ' αύται παρουσιάζουν συμφυρμόν μετ' άλλων ασμάτων.
Την αυτήν υπόθεσιν έχει και αλβανικόν άσμα της Κάτω Ιταλίας, όπου και πολλά άλλα ελληνικής υποθέσεως άσματα, προπάντων ακριτικά, επιχωριάζουν, κομισθέντα εκ των εποικισάντων εις την Καλαβρίαν και την Σικελίαν Αλβανών της Πελοποννήσου. Κατά το άσμα τούτο η αιχμαλωσία της κόρης Ολυμπίας συμβαίνει εις τον κάμπον της Κορώνης, αναγνωρίζει δε αυτήν ως άδελφήν του ο πειρατής Βλαστάρης, οδηγηθείς εκ του κελαδήματος πουλιού.]


Α'

Η κυρά Ρήνη του Σκληρού, κ' η Αρετή του Δούκα,
κ' ή Χρυσοκουβουκλιώτισσα, πανέμνοστα κορίτσια,
βγήκαν να περπατήσουνε και 'ς το λουτρό να πάνε.
Η μάννα της η Σκλήραινα, "Κάτσε, 'Ρηνιώ", της λέγει,
κι' ο κύρης της αντίλεγε, "Σύρε, Ρηνιώ μου, σύρε,
σύρε κ' εγώ για χάρη σου τρεις βίγλαις θα καθίσω.
Τη μια καθίζω 'ς το βουνό, την άλλη 'ς τακρογιάλι,
την τρίτη την καλύτερη μέσ' ς του λουτρού την πόρτα."

Ακόμη ο λόγος έστεκε κ'η συντυχιά αποκράτει,
φωνάζει η βίγλα του βουνού, "Μια φούστα κατεβαίνει,
αφροκοπάει 'ς τα κύματα, τον Πλάτανο διαβαίνει."
Φωνάζει η βίγλα του γιαλού, "Δυο φούσταις αρμενίζουν,
βάνουνε πλώρη 'ς το Καστρί και 'ς του λουτρού την πόρτα"
Φωνάζει κ' η καλύτερη, "Κορίτσια, πιάκανέ σας!"
"Ώστε ν' αλλάξη η Αρετή, ν' αναζωστή η Ειρήνη,
κ' η Χρυσοκουβουκλιώτισσα το δέμα της να βάλη,
άλλοι απ' την πόρτα μπαίνουνε, κι' άλλοι απ' το παραθύρι.
Την ακριβή της Σκλήραινας ανάγερα την πάνε.

Τουρκόπουλο τη δέχεται 'ς τα ολόχρυσα ντυμένο.
'Σ τα κλάματα τήνε φιλεί, τήνε σφιχταγκαλιάζει.
Μα ένα πουλάκι κάθησε απάνω 'ς το κατάρτι,
δεν εκελάδειε σαν πουλί, ούτε σα χιλιδόνι,
μόν' εκελάδειε κ' έλεγε μ' ανθρωπινή λαλίτσα.
"Ω ουρανέ, μην το δεχτής, και γη μην το σήκωσης,
νά χη ο αδελφός την αδερφή 'ς τον κόρφο του κλεισμένη,
σα νύφη να τήνε φιλεί, σαν άντρας να τη βλέπει!
-Ακούς, ακούς, Τουρκόπουλε, τι λέει το πουλάκι;
-Πουλάκι είναι κι' ας κιλαϊδεί, πουλάκι είναι κι' ας λέη.
-Για να σου πω, Τουρκόπουλε, ποιος είσαι, πώς σε λένε;
Είχα αδερφό 'ς την ξενιτειά και πρώτο ταξιδιάρη.
"Άλλοι μας λεν που χάθηκε, κι' άλλοι μας λεν που πνίγη,
κι' άλλοι μας λεν που τούρκεψε 'ς της Αραπιάς τα μέρη.
-Για πες μου, πες μου, λυγερή, πούθε κρατεί η γενιά σου;
-Ας είν' από τανάθεμα κι' άπ' την ανεμοζάλη.
-Πες μου, να ζήσης, λυγερή, πώς λεν τα γονικά σου;
-Η μάννα μου απ' την Κόριθο, κι' ο κύρης μου απ' τ' Ανάπλι,
Σκληρό τον λένε ξακουστό κ' εμένα κυρά Ρήνη.
-Πιάσε, αδερφή μ', την τσέπη σου, πιάσε και την ποδιά σου."
'Σ την τσέπη βάζει τα φλωριά και 'ς την ποδιά τα γρόσια.
"Σύρε, Ρηνιώ, 'ς το σπίτι μας, σύρε 'ς τα γονικά μας."

Β'

'Έχει ό Κοντοθόδωρος, έχει όμορφη γυναίκα.
Τόνε ζηλεύει η γειτονιά, τόνε ζηλεύει η χώρα,
τόνε ζηλεύουν οι άρχοντες, κι' όλα τα παλληκάρια,
σαν τον ζηλεύει ο βασιλιάς, κανείς δεν τον ζηλεύει.
Να του την πάρουν δεν μπορούν, να του την κλέψουν όχι,
πιάνουν και χαρατσώνουν τον ένα βαρύ χαράτσι.

Τρέχει ο κοντός στοχάζεται, το χρέος του να βγάλη.
Πουλεί το σπίτι τόμορφο, μ' αυλαίς μαρμαρωμέναις,
πουλεί χωράφια αθέριστα, μ' όλους τους θεριστάδες,
πουλεί κι' αμπέλια ατρύγητα, μ' όλους τους τρυγητάδες,
πουλεί και τα περβόλια του, τα μήλα φορτωμένα,
επούλησεν, επούλησε, δε φτάνει να πλερώση.
Μόν' η καλή τ' απόμεινε, και πάει να την πουλήση.

Από το χέρι την κρατεί περιγιαλού την πάει.
Βλέπει καράβια πόρχουνται, καράβια π' αρμενίζουν.
"Καράβια, που είστενε ψηλά, καράβια, που είστε αντίκρυα,
ποιος παίρνει κόρην όμορφη, ξανθή και μαυρομάτα;"
Κι' ο ναύκληρος τήνε θωρεί πο μέσ' απ' το καράβι.
"Πόσα πουλείς τη λυγερή, πόσα τη μαυρομάτα;
-Χίλια φλωριά ταχείλι της, τα μάτια δυο χιλιάδες,
κι' ο γύρος του προσώπου της αμέτρητο λογάρι."
Αμέτρητα τα ξέβαλε και αψήφιτα τα δίνει,
κι' αρπά την κόρη ο ναύκληρος, βάνει την 'ς το καράβι.
'Σ την πρύμ' εμπήκε η λυγερή και τα πανιά φουσκώνουν.
Κι' αρχίνησεν ο ναύκληρος να παίζη να γελάη.
Άρχισε ο νιος να την τσιμπά, κι' άρχισε ο θιος ν' αστράφτη,
άρχισε ο νιος να τη φιλή κι' άρχισε ο θιος να βρέχη,
άρχισε ο νιος να τη ρωτά, κι' άρχισε ο θιος να λάμπη.
"Κόρη μ', 'πο πού ειν' το γένος σου, 'πο πού είν' το ριζικό σου;
-Η μάννα μου απ' το Γαλατά, κι' ο κύρης μου απ' τη Φήβα,
είχα κ' ένα μικρό αδερφό τον έλεγαν Γιαννάκη,
οι κλέφταις τον αρπάξανε κ' είναι με τους κουρσάρους."
Την κόρην εξανάστρεψε, του νέου την επήγε.
"Πάρε, γαμπρέ, την όμορφη κι' ας είν' δική σου πάλι,
και τα φλωριά που σ' έδωκα ας είναι για προικιά της,
εσένα ναι γυναίκα σου και μένα είναι αδερφή μου.


87

[Αντίστοιχον του της αναγνωρίσεως της αδελφής και του πειρατού αδελφού της είναι το προκείμενον άσμα της αναγνωρίσεως του εμπόρου υπό του θανασίμως πληγώσαντος αυτόν αδελφού του αρχιληστού. Εν εκείνω μεν γίνεται μετάπτωσις από δυστυχίας εις ευτυχίαν δια της αναγνωρίσεως, εν τούτω δε επέρχεται τραγικωτέρα λύσις, αυτοκτονούντος και του φονεύσαντος τον αδελφόν του. Το άσμα φαίνεται ακριτικόν, το δ' αρχέτυπον δεν διελάμβανεν ίσως περί εμπόρων και ληστών, αλλά περί αδελφών πολεμιστών, ως συνάγεται εκ της διατηρήσεως ιχνών τοιαύτης διατυπώσεως υπό τινων των παραλλαγών. Συνάπτεται δ' αμέσως μεν προς τον κύκλον των ακριτικών ασμάτων περί αγώνος δρόμου του Ηλίου και του Γιάννη, τον οποίον κονταρεύει ο αδελφός του, μη αναγνωρίσας αυτόν, εμμέσως δε προς τον κύκλον των ασμάτων περί των υιών του Ανδρόνικου.
Εις τας ελληνικάς παραλλαγάς του άσματος δύναται να καταλεχθή και εν δημοτικόν άσμα των Μακεδονοβλάχων, όπερ φαίνεται μάλλον ως μετάφρασις εκ του ελληνικού (με ελληνικόν γύρισμα κρίμα κι' άδικο), την αυτήν δ' υπόθεσιν έχουν και σερβικά άσματα.]


Ανδρούτσος ο πραματευτής, Ανδρούτσος ο στρατιώτης,
από ψηλά κατέβαινε κι' από τα κορφοβούνια.
Σέρνει πουλάρια αφόρτωτα, μουλάρια φορτωμένα,
κ' η μούλα η χρυσοσκέπαστη βαστάει το νιόν αφέντη.
Ο νιος αποκοιμήθηκε 'ς τη μούλα καβαλλάρης,
κ' η μούλα παραστράτησε και πήρεν άλλη στράτα,
πήρε τη στράτα των κλεφτώ, των καπιταναραίων.
Κι' ο νιος όταν εξύπνησε κ' ευρέθη 'ς άλλη στράτα,
στέκει και διαλογίζεται και διασκορπάει το νου του.
"Τάχα μην είναι κλέφταις δω, μην είναι χαραμήδες;"

Το λόγο δεν απόσωσε κ' η συλλογή του κράτει,
κ' η κλεφτουριά ξεφάνηκε σαράντα δυο νομάτοι.
Άλλοι του κόφτουν τοις τριχαίς, άλλοι του ξεφορτώνουν.
Στέκει και τους παρακαλεί να μην τα ξεφορτώνουν.
"Παιδιά, μην ξεφορτώνετε τα έρημα μουλάρια,
γιατ' είμαι ο μαύρος μοναχός δεν μπορώ να φορτώσω,
μου πλήγιασαν τα στήθη μου, φορτώντας ξεφορτώντας.
-Βρε ιδές του σκύλου το υγιό, της κούρβας το κοπέλλι,
δεν κλαίει το κεφάλι του, μόν' κλαίει τα μουλάρια!
Μωρ' πού είστε, παλληκάρια μου, φωνάζει ο καπετάνιος,
βαρείτε του μια χαντζαριά 'ς τον τόπο ν' απομείνη."
Ο ένας του δίνει μαχαιριά, κι' άλλος με το κοντάρι,
κι' ο τρίτος πιο κακός φονιάς τρεις χατζαριαίς του δίνει.
'Σ το χώμα νέπεσεν ο νιος αιματοκυλισμένος,
βαριά βαριά αναστέναξε, βαριά βογγά και λέει.
"Μη μου βαρήτε, βρε παιδιά, αφήτε τη ζωή μου,
γιατί έχω αδέρφι ναρχηγό, 'ς τους κλέφταις καπετάνιο."
Ως άκουσεν η κλεφτουριά, ως άκουσεν ο πρώτος,
εκείνος που του βάρεσε τρεις χαντζαριαίς, του λέει.
"Πες μας, να ζης, πραματευτή, πούθε κρατεί η γενιά σου;
-Τέτοια καρδιά σκληρόψυχη βαστάτε οι μαύροι κλέφταις,
τον άνθρωπο τον σφάζετε κ' ύστερα τον ρωτάτε!
Η μάννα μου απ' τα Γιάννενα κι ο κύρης μου απ' την Πόλη,
είχα και Γιάννην αδερφό, σηκώθη πρώτος κλέφτης.
-Πες μας, να ζης, πραματευτή, σημάδια ταδερφού σου.
-Είχεν ελιά 'ς το μάγουλο κ' ελιά 'ς την αμασκάλη,
και 'ς το μικρό του δάχτυλο τον πρώτον αρραβώνα."

'Σ την αγκαλιά τον άρπαξε και 'ς το γιατρό τον πάει.
"Γιατρέ μου, σε παρακαλώ, γιατρέ, σε παραγγέλνω,
να μου γιατρέψης γλήγορα τούτον το λαβωμένο.
Α θέλης χίλια έπαρ' με, α θέλης δυο χιλιάδες,
α θέλης και το μαύρο μου, που στέκει αρματωμένος.
-Εγώ πολλούς εγιάτρεψα μαχαιροσκοτωμένους,
αν είναι ξένη μαχαιριά, εγώ να τον γιατρέψω,
αν είναι αδερφομαχαιριά καμιά γιατρειά δεν έχει."

Το χρυσομάχαιρο έβγαλε απ' ταργυρό θηκάρι,
ψηλά ψηλά το σήκωσε και 'ς την καρδιά το μπήγει.

Τους πήραν και τους θάψανε τους δυο 'ς ένα μνημούρι.