Ἀλέξανδρος Ἀγγελάκης
δοξάρια καὶ σκαρόφτερα

Μυθολογία τῶν ἐκλείψεων. Οἱ ἐκλείψεις γενικῶς προκαλοῦσαν στοὺς ἀρχαίους λαοὺς τρόμο καὶ θεωροῦνταν κακοὶ οἰωνοὶ (ἐπιδημίες, λιμοί, πόλεμοι, συμφορὲς κ.ἄ.). Ὁ Ὅμηρος συσχετίζει τὶς ἐκλείψεις τοῦ Ἥλιου μὲ τὸν θάνατο ἐπιφανῶν ἀνδρῶν. Ἐπίσης εἶναι ἱστορικὰ γνωστὸ ὅτι ὁ Θαλῆς ὁ Μιλήσιος πρόβλεψε μία ἔκλειψη Ἡλίου, ποὺ ἔγινε τὸ 4ο ἔτος τῆς 48ης Ὀλυμπιάδας ἢ ἀντίστοιχα τὴν 28η Μαΐου τοῦ 585 π.Χ. καὶ ἔγινε ἡ ἀφορμὴ νὰ σταματήσει ὁ πόλεμος μεταξὺ Λυδῶν καὶ Μήδων. Γενικά, οἱ θρῦλοι ὅλων τῶν λαῶν ἀναφέρουν ὅτι δαίμονες καὶ δράκοντες καταβροχθίζουν τὸν Ἥλιο τὴν ὥρα τῆς ἔκλειψης.

Οἱ Βαβυλώνιοι πίστευαν ὅτι ἑπτὰ δαίμονες περιτριγύριζαν πιέζοντας τὴ Σελήνη. Οἱ Ἰνδοί, ὅπως ἀναφέρεται στὶς Βέδες, πίστευαν ὅτι ὁ δαίμονας Σβαρβχάνου προκαλοῦσε τὶς ἐκλείψεις, ἐνῷ ἕνας ἄλλος θρῦλος ἀναφέρει ὅτι ὁ Ἥλιος καὶ ἡ Σελήνη πρόδωσαν τὸν δαίμονα Ῥαχοὺ στὸν Βισνού, ὅτι ἤπιε ἀπὸ τὸ κρασὶ τῆς ἀθανασίας. Ὁ Βισνοὺ ἀποκεφάλισε τὸν δαίμονα, ἀπὸ τότε ὅμως αὐτὸς καταδιώκει καὶ προσπαθεῖ νὰ καταβροχθίσει τὸν Ἥλιο καὶ τὴν Σελήνη.

Οἱ Μάγια πίστευαν ὅτι ὁ μυθικὸς θεός τους, ὁ Οὐιτζιλοπόχτλι, τὸ Φτερωτὸ Φίδι, καταβρόχθιζε τὸν Ἥλιο κατὰ τὴ στιγμὴ τῆς ἔκλειψης. Οἱ ἱερεῖς τους ἴσως μποροῦσαν νὰ προβλέψουν τὶς ἐκλείψεις, ἀλλὰ κρατοῦσαν ἑπτασφράγιστο μυστικὸ τὶς γνώσεις τους. Ἡ ἱκανότητα πρόβλεψης μίας ἔκλειψης ἦταν ἕνα ἰσχυρὸ πολιτικὸ «ἀτού», μία ἀκατανίκητη δύναμη, γιὰ ἕναν πολιτισμὸ ποὺ θεμελιώθηκε πάνω στὴν ἄγρια λατρεία τοῦ Ἥλιου. Ἀκόμα καὶ σήμερα ὁ ἰνδιάνικος λαὸς τοῦ Μεξικοῦ αἰσθάνεται δέος γιὰ τὶς ἐκλείψεις. Ὁ ἀστρονόμος καθηγητὴς Ἀρμάντο Γκαρθία ντὲ Λεὸν στὸ Πανεπιστήμιο τοῦ Μεξικοῦ γράφει ὅτι οἱ ἄνθρωποι κλείνονται στὰ σπίτια τους κατὰ τὴ στιγμὴ τῆς ἔκλειψης, ἐνῶ οἱ ἔγκυες γυναῖκες φοβοῦνται μήπως γεννήσουν παιδιὰ τέρατα.

Γιὰ ἱστορικοὺς λόγους θὰ πρέπει νὰ ἀναφερθεῖ ὅτι οἱ Βαβυλώνιοι καὶ ἄλλοι ἀρχαῖοι ἀστρονόμοι ὑπολόγιζαν μὲ ἀκρίβεια τὶς ἐκλείψεις, ἀφοῦ αὐτὲς ἐπαναλαμβάνονται μὲ τὴν ἴδια σειρὰ κάθε 18 ἔτη, 11 ἡμέρες καὶ 8 ὧρες (±1 ἡμέρα ἀναλόγως τοῦ ἀριθμοῦ τῶν δίσεκτων ἐτῶν, 4 ἢ 5 στὸ σύνολό τους, τὰ ὁποῖα περιλαμβάνονταν σ᾿ αὐτὸ τὸ χρονικὸ διάστημα). Ἡ χρονικὴ αὐτὴ περίοδος τῶν 18 ἐτῶν, 11 ἡμερῶν καὶ 8 ὡρῶν ἴση μὲ 223 συνοδικοὺς σεληνιακοὺς μῆνες καλεῖται Σάρος.

Ὅσον ἀφορᾶ τὴν ἐπιστημονικὴ ἀξία τῶν ἡλιακῶν ἐκλείψεων, παλαιότερα αὐτὲς ἦταν ἡ μοναδικὴ εὐκαιρία ποὺ εἶχαν οἱ παρατηρητὲς ἀστρονόμοι νὰ παρατηρήσουν τὴ χρωμόσφαιρα καὶ τὸ ἡλιακὸ στέμμα. Κι αὐτό, ἐπειδὴ κατὰ τὴ διάρκεια μίας ἡλιακῆς ἔκλειψης, ὅταν ἡ φωτόσφαιρα καλύπτεται ἀπὸ τὸν δίσκο τῆς Σελήνης, οἱ παρατηρητὲς εἶχαν -καὶ ἔχουν- τὴν εὐκαιρία νὰ παρατηρήσουν τὴ χρωμόσφαιρα καὶ τὸ στέμμα, δύο στιβάδες τῆς ἀτμόσφαιρας τοῦ Ἥλιου, οἱ ὁποῖες δὲν παρατηροῦνται σὲ κανονικὲς συνθῆκες, ἐπειδὴ εἶναι πολὺ πιὸ ἀμυδρὲς ἀπὸ τὴ φωτόσφαιρα. Ὡστόσο, ἐδῶ καὶ τρεῖς δεκαετίες περίπου, ἀπὸ τότε ποὺ ἡ παρατηρησιακὴ ἀστρονομία «βγῆκε» στὸ διάστημα, εἰδικὰ ἀστρονομικὰ ὄργανα τοποθετήθηκαν στοὺς τεχνητοὺς δορυφόρους. Τὰ ὄργανα αὐτὰ εἶναι ἔτσι κατασκευασμένα ὥστε νὰ δημιουργοῦν τεχνητὲς ἐκλείψεις μὲ τὴ βοήθεια ἑνὸς ἀδιαφανοῦς δίσκου, ὁ ὁποῖος μὲ εἰδικὴ τεχνικὴ καλύπτει τὴ φωτόσφαιρα τοῦ Ἥλιου. Ἔκτοτε ἡ ἀνάγκη γιὰ εἰδικὲς ἐπιστημονικὲς ἀποστολὲς παρατήρησης τῶν ὁλικῶν ἡλιακῶν ἐκλείψεων μειώθηκε αἰσθητά. Αὐτὸ βέβαια δὲν πάει νὰ πεῖ ὅτι οἱ ὁλικὲς ἡλιακὲς ἐκλείψεις δὲν παρουσιάζουν ἐνδιαφέρον τόσο γιὰ ἐπαγγελματίες ὅσο καὶ γιὰ ἐρασιτέχνες ἀστρονόμους.

Βιβλιογραφία: Μάνος Δανέζης καὶ Στράτος Θεοδοσίου: «Τὸ Σύμπαν ποὺ ἀγάπησα-Εἰσαγωγὴ στὴν Ἀστροφυσική», Ἐκδόσεις Δίαυλος, Ἀθήνα 1999

Ῥουστικιανό ῾ναι τὸ νερό, Ῥουστικιανὴ κι ἡ βρύση,
Ῥουστικιανὴ κι ἡ κοπελιά, ποὺ πάει νὰ γιομίσει.

Ῥουστικιανὸς ὁ ποταμός, Ῥουστικιανὸς κι ὁ μύλος,
Ῥουστικιανὸς κι ὁ μυλωνᾶς, Ῥουστικιανὸς κι ὁ φίλος.

Φτερὰ ῾πὸ τσὶ γυπαετοὺς καὶ κόμες τῶν ἀλόγων,
ξιομπλιάζουν τὰ καμώματα τῶν μαντιναδολόγων.

Χτύπα το τὸ σκαρόφτερο καὶ σέρνε τὸ δοξάρι
καὶ μὴ φοβᾶσαι πὼς θὰ ῾ρθεῖ ὁ χάρος νὰ σὲ πάρει.

Νὰ μπόργηενε τὴ θάλασσα ὁ ἥλιος νὰ τὴν κάψει,
θὰ ν᾿ εἶχ᾿ ἐλπίδες ἡ καρδιὰ ἐσένα νὰ ξεχάσει.

Νά ῾μουν χιονιᾶς νὰ ῾μπόρουνε θάλασσα νὰ παγώσω,
νὰ πορπατῶ ἀπάνω τζη νὰ ῾ρθῶ νὰ σ᾿ ἀνταμώσω.

Ἀνάθεμα τὸν αἴτιο κι ἂς τό ῾χει ἁμαρτία,
νὰ χωριστοῦμ᾿ ἀγάπη μου, χωρὶς καμιὰ αἰτία.

Σὺ μπαξὲς κι ἐγὼ φυντάνι, νὰ μ᾿ ἀπαρνηθῇς δὲν κάνει.

Ἀγάπα με πουλάκι μου, ὅπως μ᾿ ἀγάπας πρῶτα·
τὰ ξένα λόγια μὴν ἀκοῦς, μόν᾿ τὴν καρδιά σου ῥώτα.

Σάλτα πιάσε μ᾿ ἀπ᾿ τὸ κύμα, μὴν πνιγῶ κι ἔχεις τὸ κρίμα.

Θὰ τό ῾χω τὸ παράπονο σὲ ὅλη τὴ ζωή μου·
κι ὅταν σὲ συλλογίζομαι ματώνει τὸ κορμί μου.

Ἔχε γειὰ κι ἐγὼ παγαίνω μὲ τ᾿ ἀχείλι μου καμένο.

Κι ἀνάθεμα τὸν αἴτιο κι ἂς τό ῾χει ἁμαρτία,
νὰ χωριστοῦμ᾿ ἀγάπη μου, χωρὶς καμιὰ αἰτία.

Σὺ μπαξὲς κι ἐγὼ φυντάνι, νὰ μ᾿ ἀπαρνηθῇς δὲν κάνει.

Τρία ῾πὸ τὰ πολλὰ θεριά, ἁπού ῾βγαλεν ἡ φύση
ἢ πῦρ, γυνή, ἢ θάλασσα θὰ σὲ κατανικήσει.

Εἶδα ῾να ὄφι πύρινο νὰ μὲ περικυκλώνει,
κι ἕνα μπεντένι ὑδάτινο νὰ μοῦ κοντοσιμώνει.

Κι εὐθὺς ἀνασυντάχτηκα νὰ τ᾿ ἀντιμετωπίσω·
θάλασσα πάνω στὴ φωθιὰ προσπάθησα νὰ ῥίξω.

Καὶ σὰν ἀρχαιοέλληνας, φίλος τοῦ Ποσειδῶνα,
ἐδάμασα τὰ κύματα καὶ τά ῾στρεψα στὴ φλόγα.

Κι ἐνῷ φαινόμουν νικητὴς μὲ λάφυρα στὸν ὦμο,
μία γυνὴ ἐπάντηξα, σὰ γύριζα στὸ δρόμο.

Νίκησα θάλασσ᾿ ἀπ᾿ τὴ μιά, φωθιὰ ἀπὸ τὴν ἄλλη,
ὅμως μὲ ἕνα θηλυκὸ ποιὸς πάει νὰ τὰ βάλει;

Κι ἔγινε μάχη ἄνιση καὶ χαλασμὸς Κυρίου,
ἀπόρθητ᾿ ἀποδείχτηκε σὰν κάστρο Βυζαντίου.

Εἶχε τὰ σκῆπτρα τσ᾿ ὀμορφιᾶς καὶ γέμισέ με πάθος,
φωθιοθαλασσονικητὴς ἔχασα κατὰ κράτος.

Ὦ Θέ μου πῶς τρεζαίνομαι νὰ παίζω τὸ χανιώτη
καὶ νὰ χορεύουν κοπελιὲς καὶ νὰ γλεντοῦν τὴ νιότη.

Στὸ Λιβυκὸ τὸ πέλαγος, εἰς τὴν Ὀρθὴ τὴν Ἄμμο,
ἐπῆρα τὴν ἀπόφαση, ταίρι μου νὰ σὲ κάμω.

Σὰν τὴ χελώνα ὀγλήγορα φεύγω ἀπὸ κοντά σου
κι ὅσο σιγὰ πηαίνει ὁ λαγός, γυρνῶ στὴν ἀγκαλιά σου.

Ἔφυγε ἡ (γι)ἀγάπη μου κι ἀκόμη δὲν τὴ βρῆκα,
μὰ πού ῾χασε (ν)τὸ βούι (ν)του ὅλο μουγκρὲς ἐγροίκα.

Σὰν τὸ μπεγίρι μ᾿ ἔκαμες ἀναθεματισμένη,
τοῦ κάνεις μπρρρσοῦ καὶ σταματᾶ καὶ σέεε γιὰ νὰ πηγαίνει.

Ἐγὼ τὸ νέκταρ τῶν θεῶν τὸ ἔχω δοκιμάσει,
μὰ θέλω κι ἄλλο γιὰ νὰ πῶ ὅτι θὰ μὲ χορτάσει.

Ἀειθαλὴς ὁ πλάτανος ἁπού ῾ναι στὴ Γορτύνη·
ἀειθαλὴς κι ὁ ἔρωτας ποὺ μὲ βαστᾶ γιὰ ῾κείνη.

Μά ῾λεγα ῾γὼ στὰ πετρωτὰ καὶ στὰ κεραμιδᾶτα
καὶ στῶν Καλλέργω τσὶ (γι)αὐλὲς ὁ χάρος δὲν πεζεύγει.

Μὰ δὰ θωρῶ στὰ πετρωτὰ καὶ στὰ κεραμιδᾶτα
καὶ στῶν Καλλέργω τσὶ (γι)αὐλὲς τὸ χάρο νὰ πεζεύγει.

Καὶ μαύρισέν τα τὰ στενά...

Παίζουν οἱ μουσικοί:
Ἀλέξανδρος Ἀγγελάκης: Λύρα, λαγοῦτο, τραγούδι
Ἀλέξανδρος Ἱερωνυμίδης: Λύρα δωδεκάχορδη, λαγοῦτο
Ἀλέξανδρος Ἀλεβιζάκης: Λαγοῦτο
Ἀλέξανδρος Παπαδάκης: Ἀσκομπαντούρα
Ἕκτορας Κυριάκου: Λαγοῦτο, φωνητικά
Φιλίνα Λύτρα: Νταοῦλι
Αὐγερινὴ Γάτση: Οὖτι, φωνητικά
Ἄρης Ντεληθέος: Φωνητικά

Ἠχολῆπτες: Ἄρης Ντεληθέος, Φώτης Κίκιρας, Γιῶργος Στεργίου, Μιχάλης Μπουτᾶς
Μίξη ἤχου: Ἄρης Ντεληθέος, Ἀλέξανδρος Ἀγγελάκης
Ἠχογράφηση: Studio Ἤχοτρον (www.hxotron.net)
Ζωγραφική: Ἀγγελικὴ Κωνσταντουλάκη
Γραφιστικά: Στέλιος Καλογεράκης
Κείμενα: Ἀλέξανδρος Ἀγγελάκης
Ἐπιμέλεια ἐνθέτου: Νεκτάριος Μαμαλοῦγκος (www.nektarios.gr)