Ἕνα κείμενο γιὰ συλλογισμὸ καὶ ξεκούραση*
Σάββατο ἀπόγευμα, εἴκοσι μαθητὲς ἀντάμωσαν μὲ τὴ δασκάλα τους σὲ μία προγραμματισμένη ἐκτὸς σχολείου συνάντηση στὴν παραλία τῆς πόλης μας. Ἡ συνάντηση ἔγινε χωρὶς σχολικὴ σάκα, χωρὶς τὰ παιδιὰ νὰ ἔχουν μελετήσει τὰ μαθήματά τους. Ἔπαιξαν στὸ Λούνα πάρκ, ὁδήγησαν συγκρουόμενα αὐτοκινητάκια, γέλασαν μὲ ἀνέκδοτα, στὸ τέλος συνέφαγαν.
«Συγκρούστηκαν» μεταξύ τους καὶ μέσα ἀπὸ αὐτὴ τὴ σύγκρουση ἀντάμωσαν τὶς ψυχές τους. Τόσους μῆνες μαζὶ ἔζησαν τὴν καθημερινότητά τους καὶ ὅμως μόλις τώρα γνωρίστηκαν καλύτερα. Τόσα κριτήρια ἀξιολόγησης στὰ θρανία καὶ ὅμως στὰ συγκρουόμενα τοῦ «λούνα πὰρκ» ἔγραψαν τὸ διαγώνισμα τῆς παιδαγωγικῆς σχέσης, τὸ διαγώνισμα τῆς ἴδιας τῆς ζωῆς. Καὶ αὐτὴ τὴ φορὰ ἂν καὶ δὲν εἶχαν μελετήσει, ἔγραψαν ὅλοι ἄριστα. Γιὰ αὐτὸ ἡ δασκάλα ἦταν εὐτυχισμένη. Τόσα χρόνια διορισμένη, τόσους μαθητὲς εἶχε ἀποχαιρετήσει στὸ τέλος τῆς σχολικῆς χρονιᾶς κι ὅμως τώρα ἔμοιαζε σὰν νὰ ἦταν ἡ μοναδικὴ φορά. Γιατί κάθε φορὰ εἶναι μοναδικὴ φορά. Ἐξάλλου ἔμαθε καὶ αὐτὴ ἀπὸ τοὺς μαθητές της. Τόσες φορὲς τὴν τράκαραν μὲ τὰ σαραβαλάκια τους. Γιατί τὸ παιχνίδι παίζεται μὲ κανόνες.
Ἄ, ὅλα κι ὅλα! Ἡ Κατερίνα, ὁ Γιῶργος, ὁ Παναγιώτης, ἡ Ἐλευθερία καὶ οἱ ἄλλοι μαθητὲς δὲν ἀστειεύονται κυρία, θὰ σᾶς τρακάρουν!
Οἱ κανόνες τοῦ παιχνιδιοῦ δὲν κάνουν διακρίσεις σὲ δάσκαλους καὶ μαθητές. Δὲν ὑπάρχουν νικητὲς καὶ ἡττημένοι. Ἐδῶ ὅλοι συγκρούονται, ὅλοι τσαλακώνουν τὴν περηφάνια καὶ τὸν ἐγωισμό τους γιὰ νὰ περάσουν σὲ μία ἄλλη διάσταση, νὰ κατακτήσουν καὶ νὰ μαθητεύσουν στὴ χαρὰ τῆς ἀνατροφοδότησης καὶ τῆς ἀποδοχῆς τοῦ ἄλλου. Ὁ ἄλλος ἐξάλλου εἶναι τὸ ΣΥ.
Ἡ Παιδαγωγικὴ σχέση ποὺ μῆνες τώρα πάσχιζε νὰ «χτιστεῖ» κομμάτι-κομμάτι μέσα στὴν αἴθουσα, ξεκίνησε χαλαρὰ ἕνα καλοκαιρινὸ ἀπόγευμα σὲ μία παιδικὴ χαρά, συνεχίστηκε καὶ ὁλοκληρώθηκε σὲ ἕνα ἑστιατόριο δίπλα στὴ Μεσσηνιακὴ θάλασσα ποὺ σιγοτραγουδᾶ παρέα μὲ τὸν τζίτζικα τὸ καλωσόρισμα τοῦ καλοκαιριοῦ.
Καὶ εἶναι νὰ ἀπορεῖ κανείς. Θυμᾶμαι τί ἔμαθα στὸ Πανεπιστήμιο. «Δὲν ὑπάρχουν σύντομοι δρόμοι ποὺ νὰ ὁδηγοῦν στὴν εὔκολη κατανόηση τῶν μαθητῶν». Κι ὅμως! Ἡ ποιότητα τῆς ἐπικοινωνίας ὑπερτερεῖ τῆς ποσότητας!... Μὰ τόσο εὔκολο εἶναι; τόσο εὔκολο;
Στὰ πρόσωπά τους πρόβαλε τὸ χαμόγελο καὶ ξεμύτισε ἡ λαχτάρα τους νὰ ἐπικοινωνήσουν. Καὶ μέσα ἀπὸ αὐτὸ τὸ παιχνίδισμα ξεπετάχτηκε μὲ μίας τὸ καλωσόρισμα τῆς ζωῆς. Μέσα σὲ ἕνα ἀπόγευμα, τρεῖς ὧρες ὅλες καὶ ὅλες, ἦσαν ἀρκετὲς θαρρῶ νὰ ἀνατραποῦν ὅλα τὰ δεδομένα τῆς σχολικῆς χρονιᾶς.
Αὐτὰ ποὺ κάθε πρωί, καὶ κάθε μεσημέρι ἔδεναν τὸ στομάχι κόμπο καὶ ἔκαναν τὴν ἀνασφάλεια, τὸ φόβο καὶ τὴν ἀγωνία τῆς αὐστηρότητας τῆς ἀγωγῆς νὰ στήνουν τρελὸ χορὸ στὸ κεφάλι τοῦ μαθητῆ.
«...Ἡ ἀληθινὴ παιδαγωγικὴ γελάει μὲ τὴν παιδαγωγική...» συλλογίστηκα.
Μια σύγκρουση μὲ τὰ αὐτοκίνητα ἦταν ἀρκετή, ἕνα τσούγκρισμα τῶν ποτηριῶν στὸ κοινὸ γεῦμα ἔφθασε καὶ πέτυχε αὐτὸ ποὺ μῆνες τώρα πάσχιζε νὰ ἐπιτύχει ἡ ὀρθογραφία, τὰ μαθηματικά, ἡ ἀνάγνωση, ἡ φωνὴ τῆς δασκάλας...
Ἡ σχεσιακὴ ἀτμόσφαιρα, τὸ παιδαγωγικὸ κλίμα ἀγάπης, κατανόησης, ἀλληλοεκτίμησης ἀχνοφέγγισαν στὸ γελαστὸ πρόσωπο τῶν μαθητῶν. Καὶ ἡ ἀγάπη περίσσεψε.
Ἄραγε τὸ σχολεῖο χῶρος ἀντιζωῆς, προετοιμασίας γιὰ τὴ ζωὴ ἢ χῶρος φυσικῆς καὶ πνευματικῆς ζωῆς μὲ τὴ ζωή;
Χαλάλι κυρία δασκάλα τὸ τρακάρισμα... Κάθομαι λίγη ὥρα καὶ τοὺς χαζεύω. Μαθητὲς καὶ δασκάλα, τὴν κυρία Ἰωάννα. Τοὺς χαίρομαι. Εἶναι νὰ ἀπορεῖ κανείς. Τόσο ἁπλό;
Δέκα εὐρὼ χαρτζιλίκι στὴν τσέπη, ὁ κάθε μαθητής. Ἡ δασκάλα κέρασε τὰ συγκρουόμενα καὶ τὰ ἀναψυκτικά, καὶ ἂς τῆς κάνανε περικοπὴ στὸ μισθό της. Δὲ βαριέσαι... Ὑπάρχουν καὶ ἄλλοι ποὺ περικόπηκε ὁ μισθός τους, εὐτυχῶς. Γιατὶ στὰ δύσκολα δίνει πραγματικὰ ὅποιος δίνει ἀπὸ τὸ ὑστέρημα... Ὁ καθένας μὲ τὸν τρόπο του...
Τὴν περασμένη βδομάδα τὸ θεατρικὸ ἔργο ποὺ ἀνέβασε ὁ Σωτήρης μὲ τοὺς μαθητές του μὲ ἀφορμὴ τὴ λήξη τῆς χρονιᾶς, ἦταν γροθιὰ στὸ στομάχι τοῦ «βολεμένου» ἀστοῦ γονιοῦ. «Ἱστορίες καθημερινῆς τρε(χά)λας».
Ἂχ βρὲ Σωτήρη! Ἄλλος συνάδελφος κι αὐτός!
Στὴν περασμένη ἀπεργία τῶν δασκάλων δὲν ἔχασε οὔτε μέρα. Ζήτημα νὰ εἰσέπραξε ὡς δῶρο Χριστουγέννων ἕνα εὐρώ. Στὸ ἐρωτηματικὸ βλέμμα τῶν φυσικῶν παιδιῶν τοῦ ἂν θὰ τοὺς ἐπισκεφτεῖ ὁ Ἅγιος Βασίλης ἀπάντησε μὲ τὴ σιωπὴ τῆς λύτρωσης. Οἱ ἀξίες τῆς ζωῆς γιὰ νὰ ἐξακολουθοῦν νὰ φωτίζουν τὸ διάβα μας εἶναι καταδικασμένες νὰ κρατᾶνε σφιχτὰ ἀπὸ τὸ χέρι τὴν ἀνάγκη καὶ τὴ στέρηση καὶ νὰ ξεδιψᾶνε μὲ τὴ γαλήνη τῆς καρδιᾶς. Τὸ τίμημα βαρύ. Ἐδῶ δὲ χωρᾶνε οἱ ἥσυχες συνειδήσεις, οἱ ἕτοιμες λύσεις, οἱ τετριμμένες καὶ εὔκολα ὑλοποιήσιμες ἰδέες.
Χριστουγεννιάτικο δῶρο ὁ ἐλαφρὺς ὕπνος του.
Στὸ πρόσωπο τῆς Ἰωάννας βλέπω καὶ θυμᾶμαι τὸ Θόδωρο, ἐργάτης καὶ αὐτὸς τῆς ἐκπαίδευσης, τὸ Δημήτρη, τὴν Ἀθηνᾶ, τὴ Μαρία, τὴ Σοφία, τὴ Βίκυ, τὴν Ἀλέκα, τὸ Βασίλη, τὸ Νίκο, τὴ Χριστίνα, τὴ Δήμητρα, τὴ Μιμίκα, τὴ Γιώτα, τὴν Πόλυ, τὴ Μπέσυ, τὸ Χρίστο, τὸ Λεωνίδα, τὸ Γιάννη καὶ ἄλλους πολλούς. Συνάδελφοι καλοὶ καὶ ἀγαπημένοι. Τοὺς ἀναφέρω. Καὶ ἂς μὲ μαλώσουν. Εἶναι μαθημένοι νὰ δουλεύουν χρόνια ὁλόκληρα ἀθόρυβα καὶ σιωπηρά. Μπορεῖ καὶ νὰ ἔχουν δίκιο. Ἡ ἀλήθεια δὲν εἶναι κρεμασμένη στὰ μανταλάκια... Ὅποιος τὴν πιστεύει καὶ τὴν ἀναζητᾶ εἶναι σὲ θέση νὰ τὴν ἀναγνωρίσει καὶ κρυμμένη...
Ὀνειρεύομαι τὴ στιγμὴ ποὺ ἡ κοινωνία θὰ παρακολουθεῖ μὲ ἀγωνία καθηλωμένη μπροστὰ στοὺς τηλεοπτικοὺς δέκτες νὰ ἀνακαλύψει ὄχι τὸ μεγαλύτερο μουσικὸ ταλέντο ἢ τὸ πιὸ ὄμορφο καὶ ἔξυπνο μοντέλο σὲ κάποιον διαγωνισμὸ ἀλλὰ τὸν καλύτερο δάσκαλο. Τὸν πιὸ ἀποτελεσματικὸ αὐτὸν ποὺ καταφέρνει μέσα στὶς μύριες δυσκολίες, τὴν ἐποχὴ τῆς ἀπομυθοποίησης τῶν ἀξιῶν νὰ πείσει τοὺς μαθητὲς νὰ πιστέψουν στὴν ἀναγκαιότητα τῆς παιδαγωγικῆς σχέσης, τῆς σχολικῆς συνύπαρξης. Ἴσως τὸν «πιὸ διαδραστικό». Δὲν ὑπάρχει μόνο διαδραστικὸς πίνακας ποὺ σιγὰ-σιγὰ γίνεται τῆς μόδας ἀλλὰ καὶ «διαδραστικὸς δάσκαλος». Αὐτὸς ποὺ δὲ λειτουργεῖ ὡς πομπὸς μετάδοσης τῆς μονόδρομης γνώσης, τῆς μασημένης τροφῆς, ἀλλὰ συμπορεύεται, συνυπάρχει καὶ ξέρει νὰ ἀφουγκράζεται τοὺς μαθητές του. Ξέρει νὰ τοὺς ὁδηγεῖ ἀκολουθώντας τὶς ἀνάγκες τους. Μόνο ποὺ δὲ μιλάει κανεὶς γιὰ αὐτόν. Τουλάχιστον ὄχι τώρα.
Καὶ οἱ ἐκπομπὲς νὰ κάνουν ὑψηλὰ νούμερα τηλεθέασης. Μόνο τότε ἡ κοινωνία θὰ ἀποδείξει ἐμπράκτως αὐτὸ ποὺ ἐνῶ τὸ αἰσθάνεται καὶ τὸ ὁμολογεῖ, δὲν τὸ πράττει. Τὴν εὐαισθησία καὶ τὴν ἀγάπη της γιὰ τὸν δάσκαλο τῶν παιδιῶν της, τὸν δάσκαλο ποὺ καθημερινὰ «ματώνει» στὴ θυσιαστικὴ προσφορά του.
Θυμᾶμαι κάτι ποὺ διάβαζα τὶς προάλλες. Εἶναι ὡραῖο νὰ διαβάζουμε τὴν ποίηση. Πιὸ ὡραῖο εἶναι τὴν γράφουμε. Μὰ πιότερο ἀπὸ ὅλα ὀμορφότερο εἶναι νὰ τὴ ζοῦμε.
Κουράγιο! Τὸ δάκρυ τῆς συγκίνησης κύλησε στὴν ἄκρη τοῦ ματιοῦ τῆς δασκάλας, ποίηση καὶ αὐτό, στὸ τέλος τῆς βραδιᾶς ποὺ ἔζησε μὲ τοὺς μαθητές της. Ἀποχαιρετᾶ τὰ παιδιά της. Φυσικὸ εἶναι.
Τὸ τέλος θέλει ἀντοχὴ καὶ ἡ ἀρχὴ ἐλπίδα... Κυρία Ἰωάννα Νικολοπούλου, Δασκάλα τῆς τρίτης τάξης τοῦ 24ου Δημοτικοῦ Σχολείου Καλαμάτας, καλὴ ἀντάμωση τὸ Σεπτέμβριο.
Κυρία Ἰωάννα σὲ εὐχαριστοῦμε. Ὄχι μόνο γιατὶ δίδαξες τὰ παιδιὰ μᾶς γράμματα. Γιατὶ μὲ τὰ παιδιὰ πιασμένη ἀπὸ τὸ χέρι ἁπλώσατε τὸ πόδι σας καὶ περπατήσατε γιὰ νὰ κάνετε τὸ μεγαλύτερο καὶ δυσκολοτερο βῆμα. Ζήσατε ἔξω ἀπὸ τὸ σχολεῖο τὴν ἴδια τὴ ζωή. Πήρατε τὸ ρίσκο, βιώσατε τὴ σχέση καὶ τὴ βιωματικὴ ἀγάπη. Δύσβατο μονοπάτι, δύσκολο διαγώνισμα. Καὶ γράψατε ἄριστα. Καὶ ἂς μὴν εἴχατε διαβάσει. Ἄρα μετρᾶ καὶ ἡ καρδιά. Καὶ ἴσως περισσότερο ἀπὸ τὸ νοῦ.
Καθὼς λέει καὶ ὁ ἀγαπημένος μου καθηγητὴς Κοσμόπουλος: «Τὸ χειρότερο εἶναι ὁ μαθητὴς νὰ μὴ βρίσκεται σὲ προσωπικὴ σχέση οὔτε μὲ τὴ μάθηση, οὔτε μὲ τὸν παιδαγωγό του καὶ οὔτε μέσα ἀπὸ τὶς δύο αὐτὲς σχέσεις μὲ τὸν ἑαυτό του».
«...Ὁ τρόπος τοῦ ἐκπαιδευτῆ γλάρου Ἰωανάθαν νὰ δείξει τὴν ἀγάπη ἦταν νὰ δίνει κάτι ἀπὸ τὴν ἀλήθεια ποὺ εἶχε ἀνακαλύψει σὲ ἕνα γλάρο ποὺ ἀναζητοῦσε μόνο νὰ τοῦ δοθεῖ ἡ εὐκαιρία νὰ δεῖ μόνος του τὴν ἀλήθεια»...
Σᾶς εὐχαριστῶ ποὺ ἀποδείξατε στὴν πράξη ὅτι ἂν ἡ σχολικὴ ζωὴ ἔχει μία ἀξία εἶναι αὐτὴ ποὺ οἱ μαθητὲς ἀναγνωρίζουν καὶ ἐμπιστεύονται...
* Ὁ κ. Φώτιος Πετροπουλος ὡς δάσκαλος καὶ ὡς γονιὸς πιστεύει «ἀκόμη...» στὴν ἀξία τῆς παιδαγωγικῆς σχέσης ὡς μίας σχέσης διανθρώπινης ἐπικοινωνίας ποὺ μπορεῖ νὰ καθορίσει στὸ μέγιστο βαθμὸ τὴν ἀγωγή, τὴν ἀνάπτυξη καὶ ἀπελευθέρωση τοῦ Προσώπου καὶ συνεπῶς τὴν αὐτοπραγμάτωση δασκάλου καὶ μαθητῆ.