Ιωάννης Φούλιας: Αναγεννησιακές chansons

Αρχική σελίδα / Επιλογή κειμένων

Αναγεννησιακές chansons (Josquin Desprez: Mille regretz· Antoine de Févin: Petite camusette· Pierre Sandrin: Doulce memoire en plaisir consommée· Pierre Passereau: Il est bel et bon, commère, mon mary· Antonio Gardano: Doulce memoire· Clément Jannequin: Le chant des oiseaux)

Επιρρεασμένη από αντίστοιχα ιταλικά είδη κοσμικής μουσικής, η γαλλική chanson του 16ου αιώνα αποτελεί βασικό τομέα ενασχόλησης όλων των γαλλοφλαμανδών δημιουργών της περιόδου. Σε σύγκριση με το ιταλικό μαδριγάλι, η chanson υστερεί μόνο σε επίπεδο ποιητικού λόγου, καθώς πολύ συχνά τα γαλλικά κείμενα που αξιοποιούνται στερούνται ποιότητος και δίνουν βαρύτητα σε παρηχήσεις και μιμήσεις ήχων της φύσεως, τεχνάσματα που δικαιώνονται μόνο με την προσθήκη της μουσικής παραμέτρου. Από τους συνθέτες που συνδέουν την παλαιότερη σχετική παράδοση του 15ου αιώνα με την νεώτερη του 16ου ξεχωρίζει ο κορυφαίος μουσουργός αυτής της μεταβατικής περιόδου, ο περίφημος Josquin Desprez ή des Prez (περ. 1450 / 1455 - 1521), ευρύτερα γνωστός μόνο με το μικρό του όνομα! Η πολύπτυχη δραστηριότητα του Josquin, με έμφαση στον θρησκευτικό τομέα (λειτουργίες και μοτέττα κυρίως), βρήκε στον χώρο του κοσμικού πολυφωνικού τραγουδιού (γαλλικού, πρωτίστως, αλλά και ιταλικού) άλλο ένα πεδίο επίδειξης της υψηλής καλλιτεχνικής του ιδιοσυγκρασίας. Αυτό αποδεικνύει και η δημοφιλής τετράφωνη chanson του Mille regretz (Χίλιες λύπες), που διαδόθηκε ανώνυμα στην αυθεντική της φωνητική εκδοχή καθώς και σε πολλές ενόργανες διασκευές μέχρι το 1549, οπότε δημοσιεύθηκε σε συλλογικό τόμο με το όνομα του Josquin. Ο συνθέτης επιλέγει για αυτό το σύντομο και βασανιστικά ερωτικό τραγούδι ομοφωνικό συγκρατημένο ύφος και ανάλογη συναισθηματική έκφραση.

Αν το προαναφερόμενο τραγούδι αποδόθηκε τελικώς στον Josquin μετά θάνατον, η ιστορία της τρίφωνης chanson Petite camusette (Το πουκαμισάκι) υπήρξε αντιστρόφως ανάλογη: δημιουργός της θεωρήθηκε αρχικώς ο Josquin, σε μια έκδοση του 1578, αργότερα όμως αποδόθηκε σε έναν λιγότερο γνωστό γάλλο συνθέτη, τον Antoine de Févin (περ. 1470 - 1511 / 1512), με δραστηριότητα εκκλησιαστική (λειτουργίες, μοτέττα, magnificat κ.ά.) καθώς και κοσμική.

Αποκλειστική ενασχόληση με το κοσμικό πολυφωνικό τραγούδι χαρακτηρίζει την δημιουργία ενός άλλου γάλλου μουσικού του πρώτου μισού του 16ου αιώνος, του Pierre Sandrin (περ. 1490; - μετά το 1560), του οποίου σώζονται γύρω στις 50 chansons καθώς και ένα μονάχα μαδριγάλι. Το διασημότερο από τα έργα του, η τετράφωνη chanson με τίτλο Doulce memoire en plaisir consommée (Γλυκιά ανάμνηση ολοκληρωμένη στην ηδονή), εξεδόθη μεταξύ των ετών 1538 και 1549 ως έργο του Pierre de Manchicourt, έτυχε δε πολλών ανατυπώσεων και διασκευών για ενόργανα σύνολα, ενώ σύμφωνα με την συνήθεια της εποχής αποτέλεσε υλικό προς επεξεργασία σε λειτουργίες και μοτέττα άλλων συνθετών.

Εξαιρετικά επιτυχημένη στο είδος της αστικής chanson ήταν επίσης η συμβολή του γάλλου Pierre Passereau (περίοδος ακμής: 1509-1547), κυρίως χάρη στο εκδιδόμενο το 1536 τετράφωνο Il est bel et bon, commère, mon mary (Είναι ωραίος και καλός ο άνδρας μου, κουμπάρα). Ο Passereau εξασφάλισε ουσιαστικά την υστεροφημία του ονόματός του (μέσα από μια φειδωλή συνθετική παραγωγή που περιλαμβάνει περί τις 25 chansons και ένα μοτέττο) με αυτό το εξαιρετικά σύντομο, ζωηρό και σπινθηροβόλο τραγούδι· στοιχεία ικανά για αυτήν την επιτυχία υπήρξαν τόσο η ανάλαφρη χρήση της αντιστικτικής γραφής όσο και οι γρήγορες επαναλήψεις μονοσυλλάβων λέξεων (κυρίως του bon στην επωδό) που σκοπίμως παραπέμπουν στο… κακάρισμα μιας κότας!

Ο γαλλικής καταγωγής Antonio Gardano ή Gardane (1509-1569) υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους εκδότες του 16ου αιώνα, με έδρα του την Βενετία. Παρ’ όλα αυτά, έχει να επιδείξει αξιόλογη συνθετική παραγωγή, πρωτίστως στον τομέα της κοσμικής φωνητικής μουσικής, με δεκάδες μαδριγάλια και chansons. Η τετράφωνη chanson του με τίτλο Doulce memoire (Γλυκιά ανάμνηση) εμφανίσθηκε για πρώτη φορά σε μια συλλογή του 1539.

Ο μεγαλύτερος ωστόσο δημιουργός chansons του 16ου αιώνος δεν είναι άλλος από τον γάλλο Clément Jannequin (περ. 1485 - μετά το 1558), του οποίου οι περισσότερες από 250 ανάλογες συνθέσεις αποτέλεσαν το υπόδειγμα του είδους. Η τεχνική του Jannequin βασίζεται σε παρατιθέμενες στην σειρά σύντομες μουσικές φράσεις, όπου κυριαρχεί μια πολύ καλά επεξεργασμένη αντιστικτική πλοκή. Στα πλέον δημοφιλή τραγούδια του, εξ άλλου, ξεχωρίζουν μιμήσεις ήχων της φύσεως ή γενικότερα του περιβάλλοντος χώρου (φωνές ανθρώπων, κλαγγές όπλων κ.λπ.). Ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα γραφής συναντάμε στην περίφημη chanson του για τέσσερεις φωνές Le chant des oiseaux (Το τραγούδι των πουλιών), ζωηρού χαρακτήρος και πλούσια σε ηχητικές μιμήσεις διαφόρων ωδικών πτηνών: πολλά σημεία του μελοποιημένου κειμένου αποτελούνται αποκλειστικώς από άσημες συλλαβές που αποδίδουν πολύχρωμα τιτιβίσματα πουλιών· το προ-εννοιακό ήχημα αντιπαρατίθεται έτσι στον έναρθρο λόγο, η φύση στον ανθρώπινο πολιτισμό.

15.10.2001