Ιωάννης Φούλιας: Johann Sebastian Bach: Φούγκα σε ντο-ελάσσονα, BWV 575

Johann Sebastian Bach (1685-1750): Φούγκα σε ντο-ελάσσονα, BWV 575

Η συγκεκριμένη φούγκα για όργανο δεν είναι χρονολογημένη και οι απόψεις των ερευνητών επί του ζητήματος αυτού εμφανίζουν σημαντικές αποκλίσεις μεταξύ τους: σύμφωνα με τον Spitta, το έργο γράφηκε κατά τα πρώτα χρόνια του Bach στο Arnstadt, δηλαδή περί το 1703-1704· ο Keller, εντούτοις, τοποθετεί την σύνθεση αυτή γενικότερα εντός της περιόδου του Arnstadt, επομένως μεταξύ των ετών 1703-1707, ενώ κατά τον Klotz η εν λόγω φούγκα ανάγεται στα χρόνια της Βαϊμάρης (1708-1717). Το ίδιο το έργο, πάντως, φαίνεται να είναι αρκετά πρώιμο, ενώ βάσει του καταληκτικού του τμήματος μοιάζει με τοκκάτα, η οποία ωστόσο στερείται ελεύθερου εισαγωγικού τμήματος. Το θέμα της φούγκας είναι ζωηρό, αν και κάπως επίπεδο ρυθμικά, με ορισμένες παύσεις που συμπληρώνονται από τις μετέπειτα εισερχόμενες φωνές, οι οποίες δίνουν μάλιστα την εντύπωση της ηχούς. Παρά την εξέλιξη της μορφής της φούγκας κατά το πρώτο ήμισυ του 18ου αιώνος προς την κατεύθυνση ενός ευρύτερου μακροδομικού και παράλληλα αρμονικού σχεδιασμού, η συγκεκριμένη φούγκα εμμένει ουσιαστικά στην περιοχή της ντο-ελάσσονος, γεγονός απολύτως ενδεικτικό μιας πρώιμης φάσης εξέλιξης της τεχνοτροπίας του J. S. Bach, όπως άλλωστε και η απουσία των ποδοπλήκτρων καθ’ όλην την διάρκεια αυτής καθ’ εαυτής της φούγκας· μόνο για σύντομο χρονικό διάστημα πραγματοποιείται μια περιπλάνηση σε άλλες τονικότητες, ως επί το πλείστον όμως χωρίς το ίδιο το θέμα να παρατίθεται εκεί. Η μετέπειτα αποκατάσταση της αρχικής τονικότητος, εξ άλλου, οδηγεί εκ νέου σε ένα τμήμα αρμονικής στασιμότητος, ενώ αμέσως μετά κάνουν αναπάντεχα την εμφάνισή τους τα ποδόπληκτρα, οριοθετώντας την έναρξη ενός επιπρόσθετου καταληκτικού τμήματος, σε ελεύθερο ύφος φαντασίας και αρκετά πομπώδους χαρακτήρος, το οποίο δίνει έμφαση στην ανάπτυξη δεξιοτεχνικών περασμάτων τόσο στα μανουάλια όσο και στα ποδόπληκτρα (παρ’ όλο που η τελευταία αυτή χειρονομία, τοποθετημένη ανάμεσα σε μια πλήρη πτωτική διαδικασία και σε μια βραχύτατη πλάγια πτώση, δίνει εν τέλει περισσότερο την αίσθηση ενός πλεοναστικού παραρτήματος σε ένα κομμάτι που κατ’ ουσίαν έχει ήδη ολοκληρωθεί).

09.03.2002